Een cursus voor 55.000 man
En een gesprek in de schaduw van een boom
De taxi-sector heeft Uber, de muziekindustrie had iTunes, de hotelwereld heeft AirBnB. Zet straks ook een technologische nieuwigheid het hoger onderwijs op zijn kop? De massaal bijgewoonde open cursussen zijn in ieder geval de nieuwe rage in universiteitsland, al blijven Vlaamse academici er doorgaans koele minnaars van.
Techniek en design: Raphael Cockx - Video: Dirk Selleslagh - Illustratie: Pieter Van Eenoge
Toen New York Times-columnist Thomas Friedman, auteur van 'de wereld is plat', enkele jaren geleden op een onderwijsconferentie in Boston sprak, vertelde hij hoe ze op Harvard plots ontdekten dat hun studenten niet langer de inleiding tot accountancy volgden. Navraag leerde dat ze de cursus on line volgden bij de Brigham Young university in Utah. Geen slechte universiteit maar niet het niveau van Harvard. De studenten gaven aan dat inleiding tot accountancy er veel beter werd gedoceerd dan in Harvard. Friedman concludeerde hieruit dat als je dingen on line doet, kwaliteit zichtbaar en bereikbaar wordt. 'And when outstanding becomes so easily accesible, average is over.'
Anka Mulder, vice-president van de Technische Universiteit van Delft, zat toen in de zaal. 'Ik gaf die quote ooit zelf eens in een lezing. En een collega zei me na de lezing: 'Anka, daarna was het doodstil in de zaal'. Onderwijs moet heel goed zijn. Anders kiezen studenten met hun voeten.'
De nieuwigheid in het hoger onderwijs heet MOOC, voluit Massive Open Online Course.
George SiemensTwee proffen, de Canadees Stephen Downes en George Siemens, gaven in 2008 de allereerste MOOC. Helemaal bekend werd de on line cursus toen aan de Amerikaanse topuniversiteit Stanford Sebastian Thrun en Peter Norvig er enkele jaren geleden mee startten. Ze bereikten met hun eerste on line cursus 160.000 studenten uit 209 landen. Sindsdien zijn in de VS andere topuniversiteiten als MIT, Harvard en Columbia op de kar gesprongen. Ze bieden doorgaans gratis, on line cursussen aan voor een publiek van soms tienduizenden studenten, met on line oefeningen en discussiefora inbegrepen. Een handvol organisaties zoals Coursera en Edx runnen de websites waarop de cursussen worden aangeboden.
Het Amerikaanse Coursera verwelkomde op een paar jaar tijd al 3,7 miljoen studenten, die er cursussen van Stanford, Johns Hopkins, de universiteit van Leiden of Tokyo volgden. De vraag is dus of de MOOCs bezig zijn het hoger onderwijs op zijn kop te zetten zetten, net zoals iTunes dat deed met de muziekindustrie, digitale camera's met de oude Kodak-toestellen, internet met de krantenwereld, Uber met de taxi-sector en AirBnB met de hotelwereld.
De meesten zijn er van overtuigd dat het klassieke onderwijs op de campus zal blijven, al is het maar omdat de vraag naar hoger onderwijs blijft stijgen én omdat een universiteit meer is dan de lessen. Een universitaire opleiding is ook een 'rite de passage': het is heel vaak de eerste keer dat een achtienjarige niet meer thuis woont en zelf zijn of haar weg zoekt. Of zoals de Amerikaanse zanger Frank Zappa het ooit formuleerde: 'Als je een opleiding wil, ga naar de bibliotheek. Als je seks wil, ga dan naar de universiteit'.
In België is de universiteit van Louvain-La-Neuve mee, maar staan de Vlaamse universiteiten op de rem. Toch zijn er believers. Frederik Truyen, verantwoordelijk voor ICT bij de faculteit Letteren aan de KU Leuven, is er een van. Hij ziet in on line onderwijs kansen om de nadelen van het klassieke hoorcollege weg te werken. 'Je kan colleges in behapbare brokken van twaalf minuten gieten. Of als een briljante docent geen goede stem heeft, kan je het stemsignaal filteren of een stemacteur inhuren en zo een perfect afgewerkt college afleveren. Zoals je op een cd betere geluidskwaliteit hoort dan tijdens een live-optreden. En eens de MOOC gemaakt, kan hij zonder veel kosten worden verder verspreid. Zo'n efficiëntiewinst is niet te stoppen. De vastgoedkosten van universiteiten zijn hoog, terwijl ICT-oplossingen relatief goedkoop zijn.'
Bart Heijnen, algemeen beheerder van de universiteit Antwerpen, ziet ook mogelijkheden. 'Die technologische ondersteuning kan de druk op onze infrastructuur ook verminderen, want je hebt minder behoefte aan grote auditoria. Je kan aula's gebruiken voor een aantal modules van een cursus, terwijl andere modules van dezelfde cursus als MOOC worden aangeboden. Je kan nooit de hele opleiding vervangen door een MOOC, maar de mix is nuttig en kan zelfs het studierendement verhogen.'
MOOC-pionier Stephen Downes kwam in het Vlaams Parlement enkele jaren geleden al eens toelichting geven bij MOOCs, maar tot nader order is de on line revolutie in Vlaanderen nog niet begonnen.
In de rectoraten van de Vlaamse universiteiten heerst echter argwaan om voluit te gaan in on line opleidingen. De plannen voor on line onderwijs beperken zich doorgaans tot een mengeling met klassiek onderwijs, al lopen in Gent en Leuven wel pilootprojecten. Een van de problemen is geld. Koenraad Debackere, algemeen beheerder van de KULeuven stipt aan dat een goede MOOC al snel 50.000 tot 100.000 euro kost. En dat dat geld moet gevonden worden in het onderwijsbudget, dat nu al verlieslatend is. Andere bezwaren zijn dat maar een kleine minderheid - vaak 7 procent - de cursus afmaakt, dat je een certificaat krijgt dat geen officieel diploma is, en dat de cursus in het Engels moet.
De campus van de TUDelft, de pionier in Nederland
De argwaan in Vlaanderen contrasteert met Nederland, waar wél volop wordt inzet op MOOCs. De universiteit van Leiden is heel actief, net zoals die van Wageningen, Amsterdam en Eindhoven. Maar één van de allereerste in Nederland was de Technische Universiteit Delft. Sinds twee jaar organiseert de universiteit elf MOOCs. Op die twee jaar bereikte TUDelft via haar MOOCs 220.000 studenten.
Ondanks de bezwaren zijn ze in Delft dus vertrokken. De universiteit organiseert on line opleidingen rond wat ze 'typische TU Delft' onderwerpen noemen. 'We zijn een technische universiteit', zegt Anka Mulder, vice-presidente van de universiteit. 'We zoeken technische oplossingen voor maatschappelijke problemen over energie, vervuiling of gezondheid. We hebben bijvoorbeeld een MOOC over drinkwaterzuivering en een over zonne-energie. Aan die laatste namen 55.000 studenten deel. Die opleidingen brengen heel veel energie op de campus. De hoofddocent heeft honderden reacties gehad van mensen die de MOOC hebben gevolgd. Een student schreef dat in zijn dorp in Nepal er maar een paar uur elektriciteit per dag was, maar dat hij dankzij wat hij in de MOOC heeft geleerd nu elektriciteit uit zonne-energie haalt, 24 uur op 24, zeven dagen op zeven.'
Maar wat met de nadelen, zoals de hoge drop out? 'Er is een hoge drop out rate', geeft Anka Mulder toe. 'Ook bij ons. Van de 220.000 studenten maakt vijf tot tien procent de on line cursus af. Je moet daar aandacht voor hebben, maar het is ook een beetje een non-argument. Vergeet niet dat de meesten de moocs niet volgen om een diploma te halen, maar uit interesse. Ze volgen een stukje, om kennis te vergaren. Het gaat om mensen die al werk hebben of kinderen hebben. We bereiken mensen die we anders niet zouden bereiken via campusonderwijs.'
En het certificaat nadien? 'Voor sommige MOOCs - bij ons vijf - kan je bij ons een certificaat krijgen. Daarmee kan je niét aan de TU Delft gaan studeren. Maar ik denk wel dat het maatschappelijke waarde gaat krijgen. Stel dat ik drie MOOCs heb gevolgd over drinkwaterzuivering en ik heb er certificaten van, dan zou ik dat op mijn cv zetten. En ik denk dat werkgevers daar in geïnteresseerd zijn. Je laat zien waar je interesse ligt en wat je aankunt.'
En de taal? 'Je maakt geen MOOC voor 200 mensen', zegt Mulder. 'En dan is de Nederlandse taalgroep te klein. Een cursus in het Nederlands past ook niet bij ons. We zijn een internationale universiteit. Al onze masteropleidingen aan de TU Delft zijn sowieso in het Engels.' Sowieso kost ook on line onderwijs geld. Een MOOC kost 50.000 tot 100.000 euro. Het geld gaat niet naar infrastructuur - alles zit in de Cloud - maar naar lonen. TU Delft heeft een team: docenten, mededocenten, maar ook mensen die goed zijn met grafieken, video en on line oefeningen bijvoorbeeld. En het is aanpassen. 'Je kunt niet als docent 60.000 studenten gaan antwoorden', zegt Anka Mulder. 'Wat wel gebeurt, is dat docenten interveniëren in het discussieforum.'
Koenraad DebackereDat brengt ons bij het laatste bezwaar. 'Ik was vorig jaar op bezoek aan het MIT', zegt Koenraad Debackere. 'Ik polste wat nu precies het business model achter de MOOCs is. Welnu: ze hebben er nog geen.' Hoe zit dat dan in Delft? 'Wij denken eigenlijk niet in termen van business modellen', zegt Anka Mulder, 'maar in termen van kwaliteit van onderwijs. Want wat is het risico? In ieder geval verhoogt het de kwaliteit van het onderwijs en van je reputatie. Dus dat heb je al. TU Delft is een goede universiteit maar wij zitten niet dagelijks aan tafel met Harvard en MIT. Maar door deze activiteiten zien we hen wel. Vorig jaar vond de Edx Global Conference, met onder meer MIT en Harvard, in Delft plaats.'
Tegenover de bezwaren plaatst Mulder vijf argumenten waarom TU Delft wél de sprong deed naar grootschalige on line cursussen. 'Wat niet moet worden onderschat is idealisme. Waarom werken mensen hier? Om kennis op te bouwen en te verspreiden over zoveel mogelijk mensen. Vaak is dat hun belangrijkste motivatie. En het is ook het doel van de universiteit.'
'Een tweede voordeel is dat we heel veel data binnen krijgen over hoe mensen leren. Die info helpt ons beter te doceren. Je maakt je onderwijs zichtbaarder en dat helpt je dan het beter te maken.'
'Een derde reden is dat de reputatie van de instelling groeit. Onze opleiding voor zonne-energie en drinkwaterbehandeling is nu internationaler gekend. Dat is goed voor de waarde van het diploma van onze studenten.'
'Een vierde reden is onderwijs een hogere waarde geven ten opzichte van onderzoek. Bij bijna alle universiteiten ter wereld zie je dat onderzoek heel hoog wordt ingeschat en belangrijk is om carrière te maken. Ondertussen ziet de maatschappij de universiteit als de hoogste vorm van onderwijs. Dat is een dilemma voor proffen. En het komt wellicht omdat onderwijs vrij onzichtbaar is. Als het on line komt, wordt het zichtbaarder, zeker als duizenden mensen zich tegelijk inschrijven in je instelling.'
Anka Mulder'De laatste reden is nieuwe doelgroepen vinden. We denken niet zozeer na hoe we geld gaan verdienen met onderwijs, maar we vinden wel dat we bepaalde doelgroepen niet goed genoeg bedienen. Ik hoop dat we mensen kunnen bereiken die niet om acht uur op de collegebanken tussen de achtienjarigen gaan zitten omdat ze werken, kinderen hebben of in een ander land wonen.'En vormen MOOCs nu de grote technologische disruptie, die het hoger onderwijs dooreen zullen schudden? Ook Anka Mulder denkt dat campusonderwijs altijd zal blijven bestaan. Alleen zal je een groep universiteiten krijgen die zich on line internationaal profileert en andere die dat niet doen. 'Wij willen bij die eerste groep zijn.'
In België droomt Frederik Truyen ondertussen al van een ander voordeel. Volgens hem heeft de democratisering van het onderwijs de drempel van de universiteiten terecht verlaagd, maar en passant wél een nadeel gecreëerd: er is weinig contact tussen de proffen en de studenten. 'Door meer on line te doen, kan de vrijgekomen tijd benut worden voor quality time tussen proffen en de studenten. Een uitwisseling van kennis tussen de docent en de studenten. In de schaduw van een boom, zoals in de Oudheid.'
Onze tips & tricks
En hoe voelt het nu om een MOOC te volgen? Wat zijn de valkuilen? Samen met enkele collega's van De Tijd volgden we een tweetal maand geleden een MOOC over big data en data journalistiek.
Volg de MOOC in groep. Hoe interessant de opleiding ook was, het blijft verbazend veel discipline vergen om ze op je eentje aan je computer of tablet af te werken. Spreek daarom met enkele anderen af om samen de opleiding te volgen, en probeer wekelijks een half uurtje samen te komen om de vorderingen en ontdekkingen te bespreken. Sommige MOOCs verwachten ook groepswerk - of het nu in levende lijve is of via Google Hangout loopt - en stellen maar de volgende schijf van het lesmateriaal ter beschikking als de resultaten van het groepswerk binnen zijn.
Durf kersen pikken. Tenzij je echt voor het certificaat gaat, om het bijvoorbeeld op je cv te kunnen zetten, kan je schaamteloos 'cherry picken'. Sla de oefeningen, video's en discussies die je niet zinvol vindt over. En pik er gewoon de stukken uit waarvan je denkt dat je zal bijleren.
Zie het als werk. Een MOOC is echt een opleiding, hoe kort ze ook kan zijn. Bekijk het daarom niet vrijblijvend. Neem nota's en voorzie tijd om te studeren, oefeningen te maken of bij te lezen.
Doe er iets mee. En snel. Zoek een manier om de kennis die je verwerft - of hoopt te verwerven - meteen te gebruiken in je werk of in een project. Beperk de cursus met andere woorden niet tot een louter theoretische oefening. Probeer iets te maken of te doen.
Bekijk ook ons dossier 'Het Academisch Onderzoek', een grondige doorlichting van de Vlaamse universiteiten.