Jong, klein en vooral Vlaams: aantal faillissementen op weg naar records

Het einde van de beschermende maatregelen en de opschortende moratoria op faillissementen. Een grondstoffen- en energiecrisis gevolgd door een inflatiepiek en een forse renteklim. De stevige loonindexeringen en explosieve kostenstijgingen. En een afkoelende economie tout court. Allemaal zijn het factoren die bijdragen aan een schijnbaar onstopbare faillissementengolf in ons land.

Steeds meer bedrijven kraken onder de oplopende druk en moeten de boeken neerleggen. Maar waar situeren de falingen zich precies? Hoe verhouden de cijfers zich tot de voorbije jaren? Hoeveel banen gingen verloren? En hoe is het gesteld in uw sector? De Tijd schetst de berg aan faillissementen in al zijn facetten.

Van januari tot en met september zijn 7.401 ondernemingen in ons land failliet verklaard. Dat blijkt uit de recentste statistieken die het statistiekbureau Statbel verzamelt bij de ondernemingsrechtbanken. Tegenover het gemiddelde voor dezelfde periode in de voorbije 15 jaar ligt het aantal faillissementen ruim 6 procent hoger.

Vooral in het tweede kwartaal van 2023 liep het verschil met dat langjarig gemiddelde in 2008-2022 op. Traditioneel piekte het aantal faillissementsvonnissen in juni: die maand was goed voor 1.092 falingen. Maar ook in september was het aantal faillissementen met bijna 1.000 hoog.

Op basis van de eerste drie kwartalen staat 2023 op de vijfde plaats sinds 2005, toen de cijfers voor het eerst werden bijgehouden. In de buurt van het recordjaar 2013 komt de faillissementengolf niet. Van januari tot en met september gingen toen ruim 8.500 bedrijven failliet, aan het einde van het jaar stond de teller op net geen 12.000.

Veel in Vlaanderen, minder in Brussel en Wallonië

De statistieken verbergen belangrijke regionale verschillen. De cijfers liggen in het Vlaams Gewest bijna een kwart hoger dan het langjarig gemiddelde. In het Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest blijft het aantal faillissementen onder het gemiddelde van de voorbije 15 jaar.

De 4.307 faillissementen in Vlaanderen - een regio met veel kmo's - dit jaar zijn een record. Sinds 2005 lag het aantal faillissementen voor de eerste drie kwartalen nooit hoger. In vergelijking met het vorige recordjaar 2013 klom het aantal Vlaamse faillissementen bijna 4 procent hoger.

Het afschaffen van de Vestigingswet in Vlaanderen speelt volgens experten een belangrijke rol. Sinds 2018 moet je voor een aantal sectoren geen bewijs van beroepsbekwaamheid meer voorleggen. De bedoeling was de toegang tot het ondernemerschap te vereenvoudigen, maar sectorfederaties zien het neveneffect van een gebrek aan vak- en bedrijfstechnische kennis bij starters in de faillissementsstatistieken. Vooral in de bouw zou dat leiden tot een hogere falingsgraad. In Wallonië en Brussel is de vestigingswetgeving wel nog van kracht.

Horeca, retail, transport en bouw

De bulk van de faillissementen zit in een beperkt aantal sectoren. Traditioneel springen de horeca en de groot- als detailhandel erbovenuit. Ook dit jaar staan de twee sectoren samen voor 40 procent van alle falingen, al noteert het aantal faillissementen in de retail wel onder het langjarig gemiddelde. De horeca kampt daarentegen met een bovengemiddeld aantal faillissementen. Vooral restaurants en cateraars hebben het moeilijk.

Behalve de twee traditionele zwaargewichten in de faillissementscijfers springen de bouw- en transportsector in het oog. De bouw staat dit jaar voor meer dan een op de vijf faillissementen, een uitzonderlijk hoog aantal. Bovendien zijn bijna 1.600 bouwondernemingen failliet verklaard. Nooit eerder waren dat er na drie kwartalen zoveel.

In de transport en logistiek is de situatie nog dramatischer. Hoewel het aandeel van de sector in de totale faillissementscijfers beperkt is, loopt het verschil tegenover het langjarig gemiddelde met bijna 40 procent hoog op. Specifiek bij transporteurs op de weg en bij de post- en koeriersdiensten ligt het aantal faillissementen fors hoger.

20.000 jobs verloren

Door de faillissementengolf gingen tot eind september 20.625 banen verloren. Hoewel het aantal failliete bedrijven bovengemiddeld hoog ligt, is dat jobverlies in lijn met het gemiddelde van de jongste 15 jaar.

Bij meer dan 90 procent van de falingen in ons land gaat het om een bedrijf met maximaal vier werknemers. Nog eens 6 procent had tussen vijf en tien werknemers aan boord.

Bij zes faillissementen gingen dit jaar 100 banen of meer in één klap verloren. Het meest uitgesproken voorbeeld was het einde van de Belgische tak van hypermarktketen Makro. Toen gingen 1.992 banen verloren, een van de grootste Belgische faillissementen in de voorbije decennia.

Moeilijke eerste vijf jaar

De faillissementscijfers zijn vooral hoog bij jonge ondernemingen. In ruim vier op de tien gevallen het om een bedrijf dat minder dan vijf jaar geleden werd opgestart. Sinds 2005 lag dat aandeel nooit hoger. In Vlaanderen is het verschil met de voorbije jaren nog feller uitgesproken.

De enorme groei en het hoge aantal nieuwe ondernemingen tijdens en vlak na de coronapandemie heeft daar volgens experten veel mee te maken. In die periode werden opvallend meer eenmanszaken en kleine ondernemingen boven de doopvont gehouden, zeker in Vlaanderen.

Nu de economische situatie wat donkerder oogt, dreigen die ondernemingen zonder al te veel buffers net iets sneller kopje-onder te gaan. Kleine, jonge ondernemingen hebben het ook moeilijker om kostenstijgingen door te rekenen aan hun klanten. Oudere, gevestigde bedrijven kunnen zulke schokken veelal beter verteren.

Beterschap?

Veel beterschap zit er niet meteen aan te komen, voorspellen de recentste conjunctuurcijfers. De economie in België, onze buurlanden en Europa vertraagt, wat bedrijven in moeilijkheden niet ten goede komt.

Een rondvraag van de werkgeversorganisatie Voka bij 650 ondernemingen in Vlaanderen wijst op economisch onweer, zeker in industriële sectoren en de bouw. Bedrijfsleiders gaan uit van een omzetdaling dit jaar en doen vaker een beroep op tijdelijke werkloosheid. Een op de zeven bevraagde bedrijven overweegt binnen het halfjaar een herstructurering.

Waar de top van de berg aan faillissementen uiteindelijk komt te liggen, wordt de komende maanden duidelijk. Een stevige klim lijkt realistisch. Van een trendbreuk is voorlopig geen sprake.