Zelfs in daluren en weekends staan we vast in recordfiles
België zit vastgesnoerd in een fileknoop en de stilstand neemt ook buiten de spitsuren toe. De Tijd brengt het filejaar 2024 in kaart.
Door Laurens Dekock, Thomas Roelens en Raphael Cockx 18 Januari 2025
Automobilisten staan steeds langer stil. Het fileleed ging na de pandemie in crescendo en bereikte in 2024 een record. De files beperken zich ook niet langer tot de klassieke momenten. De avondspits begint vroeger, de gewestwegen worden drukker en ook in de weekends is het steeds vaker aanschuiven. Dat blijkt uit analyse van De Tijd op basis van unieke cijfers van het mobiliteitsdatabedrijf Be-Mobile.
Filejaar 2024
Gemiddelde filezwaarte op snelwegen in kilometeruren
Vroege piek
Gemiddelde filezwaarte in kilometeruren
November recordmaand
Gemiddelde maandelijkse filezwaarte op werkdagen in kilometeruren
Dinsdag-donderdageconomie
Gemiddelde filezwaarte per dag van de week in kilometeruren
Vrijdagavondspits
Gemiddelde filezwaarte per uur van de dag in kilometeruren
Verschuivende trends
Evolutie filezwaarte 2024 t.o.v. 2019, per uur van de dag
Vrijdagmiddag
Evolutie filezwaarte 2024 t.o.v. 2019
Recreatieve verplaatsingen
Evolutie filezwaarte 2024 t.o.v. 2019
Woensdagavonddrukte
Evolutie filezwaarte 2024 t.o.v. 2019
Dit is het Belgische filejaar 2024. We kleurden elke dag van het jaar naargelang de gemiddelde filezwaarte op Belgische snelwegen. Die parameter drukt uit hoelang alle automobilisten samen moesten aanschuiven en over welke afstand ze dat deden, uitgedrukt in kilometeruren.
Het fileleed begon vroeg op het jaar. Op woensdag 17 januari veroorzaakte de eerste sneeuwval een monsterfile. Wat begon als een rustige ochtendspits, eindigde op een bepaald moment in bijna 1.500 kilometeruren aan file verspreid over het hele land.
Het werd een jaar van het ene filerecord na het andere. Vooral in het najaar kleurden de wegen donkerrood, met november als absolute piekmaand: automobilisten stonden toen liefst 20 procent langer in de file dan in een doorsneemaand. Ook in mei, september en oktober kroop het verkeer vaker dan gewoonlijk stapvoets vooruit.
Vooral op dinsdag en donderdag bereikt het wegennet zijn maximale capaciteit. Niet verwonderlijk, want dat zijn de voornaamste kantoorwerkdagen. Ook op woensdag schurkt het wegennetwerk tegen zijn limiet aan.
Bekijken we de files uur per uur dan valt vooral de avondspits op, met een duidelijke piek rond 17 uur. In tegenstelling tot andere werkdagen begint de vrijdagavondspits al vroeg in de middag.
De vrijdagavondspits is al jaren berucht. Opvallend is dat de grootste druktetoename dit jaar juist buiten de traditionele spitsuren plaatsvindt. Dat is vooral zichtbaar in het weekend, waar de files het sterkst zijn toegenomen.
De vrijdagse avondspits begint steeds vroeger. In vergelijking met 2019 zijn vooral de files tijdens de middag toegenomen, terwijl de ochtendspits juist rustiger werd. Op een gemiddelde vrijdagmiddag waren de files het afgelopen jaar een kwart zwaarder dan in 2019.
De grootste verschuivingen in het filepatroon doen zich voor in het weekend. Vooral in de namiddag neemt de verkeersdrukte toe. De files op zaterdag zijn inmiddels een derde zwaarder dan vijf jaar geleden.
Ook op woensdag is het filepatroon verschoven: de ochtendspits wordt rustiger, de avondspits begint vroeger en rond 19 uur zijn de files de helft zwaarder geworden. Het lijkt erop dat we ons verplaatsingsgedrag aanpassen aan een nieuw ritme, wat in lijn ligt met eerder onderzoek.
Meer dan de helft van onze verplaatsingen met de wagen is voor ontspanning, boodschappen of sport, bijna drie keer zoveel als voor werk.
Onderzoek Verplaatsingsgedrag Vlaanderen
Vlaams probleem
Op de Belgische snelwegen zijn de files op een doorsnee werkdag met 10 procent toegenomen tegenover het précovidniveau van 2019, blijkt uit een analyse van De Tijd op basis van cijfers van mobiliteitsdatabedrijf Be-Mobile. Toch komt vooral Vlaanderen tot stilstand. Nooit eerder moesten automobilisten er zo lang en zo vaak aanschuiven.
De evolutie is opvallend omdat het Vlaams Verkeerscentrum geen aanzienlijke toename van het verkeer meet. De gemiddelde dagelijkse verkeersprestatie - de eenheid die de analisten gebruiken om de hoeveelheid verkeer te meten - lag in 2024 amper een half procent boven het langjarig gemiddelde, voor zowel auto's als vrachtwagens.
Het filerecord tekent zich het sterkst af op acht knelpunten. De grootste problemen doen zich voor op de Brusselse en de Antwerpse ring, twee trajecten van de A12 (tussen Antwerpen en Brussel, en tussen Bergen-op-Zoom en Antwerpen), en op het knooppunt van de A12 met de E313.
Net op die snelwegen vonden vorig jaar grote infrastructuurwerken plaats. Neem bijvoorbeeld de Brusselse ring: door saneringswerken in de Vierarmen- en Leonardtunnel verdubbelde de reistijd tussen Sint-Stevens-Woluwe en Jezus-Eik tot 40 minuten tijdens de avondspits - voor een traject van amper 10 kilometer. De werken aan het viaduct van Vilvoorde daarbovenop maakten van de Brusselse binnenring het filerijkste knooppunt van 2024.
Ook in Antwerpen waren de files zwaarder dan ooit. De Oosterweelwerken veroorzaakten grote opstoppingen tussen Sint-Anna-Linkeroever en Antwerpen-West en aan de afrit naar de A12. Zelfs op minder drukke snelwegen steeg de filezwaarte door werken, bijvoorbeeld op de A19 tussen Ieper en Kortrijk. Een recordjaar was het daar echter niet.
De werkzaamheden zijn maar een deel van het verhaal. 'Files zijn een samenloop van factoren', benadrukt mobiliteitsexpert Kris Peeters. Ook ongevallen wogen zwaar door in 2024: gemiddeld 15,93 per dag op de snelwegen, het hoogste cijfer sinds het begin van de metingen door het Vlaams Verkeerscentrum. 'Bovendien duurt het in België langer dan elders om ongevallen op te lossen, een gevolg van enkele omslachtige procedures', zegt Peeters. 'Takelwagens mogen bijvoorbeeld niet op de pechstrook rijden, maar moeten mee aanschuiven in de file.'
Daarbovenop was 2024 het natste jaar ooit. Bij regen neemt de wegcapaciteit af doordat auto's meer afstand houden. Minder auto's kunnen dus over hetzelfde wegsegment. Tegelijk laten meer mensen de fiets thuis staan voor de auto.
Dat samenspel van factoren zette het snelwegennet serieus onder druk vorig jaar, wat zich ook liet voelen op de gewestwegen. De filezwaarte steeg er in een jaar tijd zelfs met 30 procent, blijkt uit cijfers van Be-Mobile. 'Mensen zoeken de kortste weg. Als de Antwerpse ring vastloopt, stroomt de Singel ook vol', zegt Peeters. 'Daarna volgen de kleinere wegen - een effect dat navigatieapps als Waze versterken door naar alternatieve routes te zoeken.'
Tegelijk lijkt ons verplaatsingsgedrag zich steeds meer te verschuiven naar momenten buiten de klassieke spitsuren. Uit een enquête van de Vlaamse overheid uit 2022 bleek al dat werk niet langer de voornaamste reden is voor onze verplaatsingen. Meer dan de helft van onze verplaatsingen met de wagen is voor ontspanning, boodschappen of sport - activiteiten die we vooral buiten de spits doen. 'Zelfs tijdens de spits schuift een groot deel van de bestuurders aan voor werk of school', zegt mobiliteitsexpert Peeters.
Een belangrijke factor in die verandering is het thuiswerken, dat sinds de covidpandemie bij veel bedrijven en organisaties ingeburgerd is geraakt. 'Mensen werken meer van thuis en gaan doorgaans op dinsdag en donderdag naar kantoor, wat vooral de druk op die dagen verhoogt', zegt Peeters. 'Op andere dagen geeft het thuiswerk aanleiding tot meer recreatieve verplaatsingen.' Tot minder files heeft thuiswerk echter niet geleid. 'De fundamentele filewet geldt wederom: als er capaciteit op de weg vrijkomt, wordt die opgevuld als er geen flankerend beleid wordt gevoerd zoals rekeningrijden.'
De werkende klasse nog eens extra belasten met rekeningrijden? Neen
Annick De Ridder (N-VA)
Vlaams minister van Mobiliteit
De impact van al dat filerijden kost de economie jaar na jaar handenvol geld. Het Belgian Mobility Dashboard - een initiatief van de werkgeversorganisatie VBO en de autofederatie Febiac - berekende de totale filekostprijs op 5,3 miljard euro. Die rekening is de som van het tijdverlies, het extra brandstofverbruik en de kosten van de extra uitstoot van de voertuigen.
Als antwoord op het toenemende fileleed pleiten verkeersdeskundigen voor een slimme kilometerheffing, al is daar politiek gezien geen draagvlak voor. Vlaams minister van Mobiliteit Annick De Ridder (N-VA) benadrukt in een interview met De Tijd nogmaals dat de maatregel er komende legislatuur niet komt. 'De werkende klasse nog eens extra belasten, terwijl de belastingen op arbeid in ons land al zo hoog zijn? Neen.'
Methodologie
Onze analyse steunt op gegevens van Be-Mobile. Het mobiliteitsdatabedrijf nam in zijn cijfers alle snelwegen en belangrijke ringwegen op, zoals de R4 rond Gent. Be-Mobile spreekt van een file als de snelheid zakt onder de 58,5 procent van de optimale snelheid. Concreet: Op een snelweg waar je 120 km per uur mag rijden, is de optimale snelheid 115 kilometer per uur. Van een file is dan sprake zodra auto's trager rijden dan 67 kilometer per uur. Aanvullende gegevens komen van het Vlaams Verkeerscentrum.