Onvermijdelijk maar niet onoverwinnelijk
Presidentskandidaten moeten doorgaans het publiek ervan overtuigen dat ze de machtigste job ter wereld aankunnen. Dat probleem heeft Hillary Rodham Clinton niet meer. Maar dat maakt haar nog niet onoverwinnelijk. Een portret.
Verrijking: Samuel Hanegreefs - Foto's: Reuters, AFP - Techniek: Raphael Cockx
Weinig kandidaten in de geschiedenis hebben de Amerikaanse presidentsverkiezingen aangevat met een indrukwekkender cv dan Hillary Clinton. Ze was first lady van een van de populairste na-oorlogse presidenten tijdens een periode die elke Amerikaan die oud genoeg is zich nog herinnert als een van ongebreidelde economische welvaart. Ze was senator namens New York, in de top drie van Amerikaanse staten met het meeste gewicht. En ze stond vier jaar lang aan het hoofd van de Amerikaanse diplomatieke machine als minister van Buitenlandse Zaken, een termijn waarin ze de perceptie van de VS in de wereld weer hielp bij te stellen na de op dat vlak schadelijke Bush-jaren.
Daarbovenop maakt ze kans om geschiedenis te schrijven. Na de eerste zwarte president in 2008 kunnen de Democraten met Clinton de eerste vrouw aanleveren, en in één klap definitief een einde maken aan de traditie dat in de VS enkel oude blanke mannen de touwtjes in handen hebben.
Wie doet nog een gooi naar het Amerikaanse presidentschap? Ontdek hier ons overzicht met de (mogelijke) kandidaten.Al die factoren maken van Hillary Clinton een formidabele kandidate voor het Witte Huis. De kans is klein dat ze van partijgenoten enige noemenswaardige tegenstand ondervindt. Iemand zal Clinton uiteindelijk wel moeten uitdagen, maar haar kamp houdt enkel rekening met een vlotte rit langs debatten en voorverkiezingen richting nominatie. Daarmee zou het komende jaar de rode loper worden uitgerold van de eerste caucus in Iowa in januari tot de conventie in Philadelphia in juli. De baan zou zo vrij liggen voor Clinton om een presidentieel aura aan te nemen en geld uit te sparen terwijl de Republikeinen onder elkaar nog een pijnlijk en duur robbertje uitvechten om een kandidaat naar voor te schuiven.
Onder Democraten is Clinton de onvermijdelijke kandidate voor 2016. 86 (!) procent van de kiezers van haar partij heeft zijn stem voor haar al klaar, zegt een recente peiling van NBC en The Wall Street Journal. Het is een ongeziene voorsprong zo vroeg in de race. Ook in 2008 begon ze als uitgesproken favoriete, maar nooit met de marges die ze vandaag geniet. En uiteindelijk botste ze op een politiek fenomeen zoals er in een generatie maar enkele passeren – en dan nog verloor ze maar heel nipt van Barack Obama.
Opponenten van een dergelijk kaliber moet Clinton deze keer niet vrezen, en zelfs al zou de bij links Amerika bijzonder populaire senator Elizabeth Warren zich toch in de strijd gooien – ze houdt stellig vol van niet – dan nog torent Hillary erbovenuit.
Bagage
Dat betekent niet dat Clinton nu al aan de decoratie van het Oval Office mag beginnen denken. Haar onvermijdelijkheid maakt Clinton niet zo maar onoverwinnelijk. De Republikeinen zullen een te duchten tegenstander selecteren voor de algemene verkiezing, een slag die door de electorale regels in de VS, door de polarisatie in het land, en door de winning mood van de Republikeinen sinds de tussentijdse verkiezingen van eind 2014 nek-aan-nek belooft te worden. De anti-Hillary-campagne is trouwens al volop aan de gang. Het kan in het voordeel van de Republikeinen spelen dat ze nu al één enkel doel hebben om hun pijlen op te richten.
Clinton draagt ook bagage met zich mee, zoals haar stem in de Senaat voor de oorlog in Irak, iets wat haar in 2008 ook al flink parten speelde. En, hoewel haar vorige verblijf in het Witte Huis, als first lady, plaatsvond tijdens de economische groei van de jaren 90 en een hoogtepunt van Amerikaanse macht in het buitenland, liet het presidentschap van Bill Clinton ook een smaak van kleine en grote schandalen na.
Recenter stak een andere storm op die nog enige tijd dreigt te woeden. Als minister van Buitenlandse Zaken gebruikte Clinton een privaat e-mailadres voor al haar elektronische communicatie, zowel persoonlijk als professioneel. Meer nog, ze gebruikte een domeinnaam (clintonemail.com) en servers die geregistreerd stonden op het adres van haar huis in de staat New York. Daarmee druist ze in tegen de duidelijke regels dat regeringsleden een officieel e-mailadres van de overheid moeten hanteren (een dat eindigt op state.gov) zodat alle e-mails bewaard blijven en openbaar gemaakt kunnen worden als Congresleden, historici, journalisten of andere burgers daar op basis van de Freedom of Information Act een aanvraag voor indienen.
Een probleem dat Clinton ook torst is dat het niet echt duidelijk is waar ze voor staat. Haar sterke punt is haar competentie, iedereen weet dat ze uit het juiste hout gesneden om het hoogste politieke ambt aan te kunnen. ‘Ik steun Hillary omdat ze zo veel verschillende topfuncties heeft uitgeoefend dat ze een unieke blik heeft op hoe ze het land moet leiden’, zegt Tiffany Hamilton, een advocate en Hillary-supportster uit New York. ‘Ze heeft ervaring in het Congres, in het buitenland en in het Witte Huis. Ze is mentaal sterk en heel vastberaden.’
Maar haar ideeën zijn vaag. ‘Ze komt op voor vrouwenrechten’, zegt Hamilton. Dat doet ze ook voor andere Democratische standpunten waarmee de partij de hoeder van de middenklasse wil zijn, zoals een hoger minimumloon en een eerlijker belastingsysteem. Maar een echt afgebakend platform ontbreekt nog. Bovendien belooft ongeveer elke presidentskandidaat de middenklasse te beschermen. De Republikeinen zijn ook klaar om van ongelijkheid een dominant thema te maken, wat het voor Clinton moeilijker zal maken om zich te onderscheiden op een andere manier dan enkel via haar imposante loopbaan.
Conservatief nest
Evenmin kan Clinton de mantel der vernieuwing dragen. Ze is verre van een vers gezicht. Eerder ‘a celebrity politician’. Al sinds begin jaren 90 is ze een van de meest bekende Amerikanen in binnen- en buitenland. De jongste cycli gaven Democraten graag een nieuwkomer (Bill Clinton, Obama) een kans. Kiezers geven ook niet graag een derde termijn op rij aan dezelfde partij. Tegenstanders argumenteren nu al dat een verkiezing van Hillary neerkomt op een voortzetting van het presidentschap van Obama, en dat is gezien de lage scores van Obama in de peilingen geen prettig beeld voor Clinton. Een vaak gehoorde kritiek luidt dat dit een ‘resume run’ is: Hillary doet dit puur om de kroon te zetten op haar carrière.
Die politieke loopbaan begon nochtans aan de andere kant van het spectrum. Hillary Rodham werd geboren in 1947 in Chicago en groeide op in de rand van de miljoenenstad in een eerder conservatief nest. Als tiener in de jaren 60 voerde ze campagne voor de Republikeinse presidentskandidaat Richard Nixon en later ook voor de erg rechtse Barry Goldwater, auteur van ‘The Conscience of a Conservative’. Aan haar universiteit, Wellesley College, was ze nog voorzitter van de lokale Republikeinse studentenvereniging, maar onder invloed van de burgerrechtenbeweging, Martin Luther King en de oorlog in Vietnam veranderden haar politieke overtuigingen. Toen de Republikeinen in 1968 Nixon nomineerden, werd ze voorgoed Democrate.
Aan de beroemde universiteit van Yale, waar ze allebei rechten studeren, komt Hillary in contact met William Jefferson Clinton. Daar krijgt ook haar motivatie voor vrouwen- en kinderrechten vorm, en geraakt ze actief betrokken bij de Democratische partij, onder meer bij de (onsuccesvolle) presidentscampagne van George McGovern. Rodham is een briljante studente en blinkt uit via vrijwilligerswerk en publicaties in de Harvard Educational Review. Na meerdere verzoeken van Bill trouwt ze met Clinton en, hoewel ze eerst de boot afhoudt, neemt ze ook zijn familienaam over. Het koppel, gedreven door een mix van ambitie en idealisme, verhuist naar Arkansas, waar zij haar carrière als juriste uitbouwt, en hij het in 1979 schopt tot gouverneur in hoofdstad Little Rock. Met een onderbreking van twee jaar houdt Clinton die post tot 1992, en is Hillary first lady van de zuidelijke staat. Ze laat zich gelden met initiatieven rond onderwijs en versiert bestuursposten bij onder meer Walmart.
Ook wanneer outsider Bill Clinton het Witte Huis verovert, verkiest Hillary ervoor om als first lady met de traditie te breken en niet in de schaduw te blijven. (Net zoals Bill Clinton in zijn campagne had beloofd, krijgen kiezers ‘twee voor de prijs van één’.) Hillary spiegelt zich aan Eleanor Roosevelt en haar actieve rol als presidentsvrouw. ‘Van een first lady wordt verwacht dat ze thuis blijft en koekjes bakt en thee zet. Maar dat is niet wat ik wil doen.’ Ze neemt het voortouw in een poging om het Amerikaanse systeem voor ziekteverzekering te hervormen, maar rijdt zich vast. Een van haar meest memorabele moment is een speech in Peking in 1995, waar ze bijzonder kritisch is voor de positie van de vrouw in gastland China: ‘Vrouwenrechten zijn mensenrechten.’
Het powerkoppel beleeft ook moeilijke tijden. Eerst is er het Whitewater-schandaal, waarbij de Clintons van fraude worden beticht in een vastgoedinvestering. Nog turbulenter is de Lewinsky-affaire, niet de eerste blijk van Bill Clintons roekeloze lust, wat bijna het einde betekent van het huwelijk én van het presidentschap. Maar de afzettingspogingen van de Republikeinen in het Congres faalden, en Hillary vergaf haar man de ontrouw.
Nog voor Bill Clinton na acht jaar afzwaaide als president, veroverde Hillary een zitje in de Senaat namens de staat New York, waar ze nooit had gewoond. In de nasleep van de aanslagen van 9/11 stemde ze voor de oorlogsplannen van George W. Bush in Afghanistan en Irak, maar nadien tegen de uitbreiding van het aantal troepen. Na een simpele tweede verkiezingsoverwinning bevestigde ze haar eigen kandidatuur voor het Witte Huis. ‘I’m in, and I’m in to win’, kondigde ze begin 2007 aan. Ze was ook favoriet, maar kreeg te maken met een Democratische concurrent die door verandering te prediken op een unieke manier de achterban wist te activeren. Nadat Hillary en Obama het duel om de nominatie maandenlang tot het uiterste dreven, moest ze haar meerdere erkennen in de ‘superster uit Chicago’.
De strijdbijl met Obama is intussen begraven. Beide raspolitici deden dat op een bijzonder elegante manier. Obama was zo slim om de nog steeds bijzonder populaire en invloedrijke Hillary een van de belangrijkste posten in zijn regering te geven, ook al was ze moeilijk te overtuigen. Hun samenwerking was voorbeeldig. Nadat Hillary mee in de Situation Room zat voor de aanval op Osama bin Laden, hield ze het nieuws zelfs top secret voor haar man. ‘Je hebt het vast van Hillary gehoord’, zei Obama later op de avond toen hij ex-president Clinton opbelde, maar die wist nog van niks.
Voor Hillary was haar termijn als minister van Buitenlandse Zaken een gedroomde voorbereiding op een tweede campagne. Na binnenlandse expertise bouwde ze buitenlandse ervaring op als de belangrijkste diplomate van het land in een positie die haar vier jaar lang bijna volledig immuun maakte voor de dagelijkse politieke veldslagen van Washington. Het resultaat was dat de populariteit van Hillary, die boven het gekibbel van het Congres stond, een hoge vlucht nam. Haast als een natuurwet daalden die cijfers opnieuw zodra ze Foggy Bottom - de wijk in Washington waar het State Department is gevestigd - verliet en weer deel ging uitmaken van de binnenlandse politieke arena.
Het voorbije jaar werden de signalen die wezen op een kandidatuur steeds sterker. Er kwam een tweede autobiografisch boek, ‘Hard Choices’, maar dat werd op lauwe recensies en nog minder enthousiaste verkoopscijfers onthaald. En ook de rest van de voorbereiding verliep niet vlekkeloos. In haar eerste tv-interview sinds ze uit de regering-Obama stapte, deed ze de meer dan ongelukkige uitspraak dat de Clintons ‘blut’ waren aan het einde van hun eerste verblijf in het Witte Huis in 2000. Ongelukkig, mede omdat Clinton op dat moment rondtoerde in het lezingencircuit aan 300.000 dollar of meer per speech. Het bleek ook dat de Clinton Global Initiative, de liefdadigheidsinstelling van de familie, giften ontving van buitenlandse regeringen, sommige van regimes met twijfelachtige reputatie, tijdens Hillary’s periode als minister.
Daarbovenop kwam de e-mailkwestie en een bijzonder onhandige persconferentie in de coulissen van de Verenigde Naties vorige maand, waarin ze haar persoonlijke account tevergeefs probeerde te goed te praten. ‘Ik deed het uit gemak’, zei Clinton. Ze koos zelf welke e-mails van persoonlijke aard waren (over haar yogaroutine, of over de planning van het huwelijk van dochter Chelsea) en verwijderde er ruim 30.000. Het versterkt allemaal de heersende perceptie dat de Clintons hun eigen regels en priviliges kiezen.
Voor veel politici kan een dergelijk ongunstig gesternte een campagne bij voorbaat al fnuiken. En in sommige strijdstaten moet Clinton al terrein inleveren. Maar Hillary is buiten categorie. Intussen staat een ijzersterke machine in het gareel. Hillaryworld is achter de schermen al maanden in verkiezingsmodus. Topmedewerkers, familievrienden en veteranen van de digitale Obama-campagne werden aangeworven om het team te vormen rond de kandidate. Nu ze officieel in de strijd is gestapt mag de handrem los en kan de karavaan volop kiezers gaan opzoeken en zichzelf herintroduceren in diners en parochiezalen van belangrijke staten als Iowa, New Hampshire en South Carolina.
Het is nog vroeg. November 2016 is pas over anderhalf jaar, de eerste voorverkiezing – de caucus van Iowa – pas in januari. Maar tegelijk is het ook niet vroeg. Deze fase van de electorale cyclus heet de ‘invisible primary’, de onzichtbare voorververkiezing, waarin kandidaten de infrastructuur van hun campagnes uitrollen, steun van belangrijke edeco binnen en buiten de partij opzoeken, en – cruciaal – de nodige fondsen verzamelen. Vooral in dat laatste zijn de Clintons gepokt en gemazeld. Dat zijn ze ook in het winnen van verkiezingen. Want het is niet de bedoeling om twee keer op rij te verliezen.