In België kan je meer dan 7.500 hectare aan koninklijk vastgoed terugvinden. Journalisten voerden voor het eerst in 90 jaar diepgaand onderzoek naar het patrimonium van de Koninklijke Schenking.
Begin te lezen
1De Koninklijke Schenking beheert over heel België een massa gronden, bossen en zeker 77 gebouwen, waaronder negen kastelen, zoals het kasteel van Ciergnon dat koning Filip als buitenverblijf gebruikt.
Foto: Kasteel van Ciergnon, Houyet
2De bezittingen van de Koninklijke Schenking variëren van een kleine belwinkel in Brussel en een cinema tot grote kantoorgebouwen, drie golfclubs en een luxerusthuis aan de kust.
Foto: Gsm-winkel naast Cinéma Vendôme, Elsene
3Uit ons onderzoek blijkt dat heel wat panden van de Koninklijke Schenking in belabberde staat verkeren.
Foto: Chinees paviljoen en tuin, Laken
De Koninklijke Schenking heeft niets te maken met de dotatie die de koninklijke familie elk jaar krijgt. Ze staat ook los van de privébezittingen van de familie. De constructie is uniek in de wereld. De eerste kiemen werden gelegd in 1874. Toen begon koning Leopold II na te denken over hoe het na zijn dood verder moest met zijn gigantisch patrimonium.
Villers-sur-Lesse
Domaine d'Ardenne
Het logo van de Koninklijke Schenking, zoals het terug te vinden is op de gebouwen die in bezit zijn van de Schenking.
Op 9 april 1900, op zijn 65e verjaardag, schreef koning Leopold II een brief aan de minister van Financiën. ‘Ter gelegenheid van mijn 65ste verjaardag wens ik de Staat mijn eigendommen te overhandigen die bijdragen aan de aantrekkelijkheid en de schoonheid van de plaatsen waar ze zich bevinden’, luidde het.
Rue Grande, Houyet
Domein van Ardennen
In 1891 kocht Leopold II de kasteelhoeve van Fenffe van de adellijke familie Delvaux de Fenffe. Koning Albert en koningin Paola gebruikten het 16de-eeuwse kasteel tot 1993 als vakantieverblijf. Nu wordt het verhuurd aan particulieren.
Het leek een nobele geste van de koning, maar er moest wel een ongeziene constructie worden opgezet: de Koninklijke Schenking. Het parlement besefte dat die constructie inging tegen de Grondwet en de regels van het burgerlijk recht. De koning zou geen successierechten hoeven te betalen op alle eigendommen die hij naliet, terwijl de troonopvolgers verschillende eigendommen verder mochten gebruiken. Niet alleen om te wonen, ook als buitenverblijf aan zee of om te jagen. Het leek een signaal dat koning Leopold II boven de wet stond. Toch gingen de parlementsleden akkoord met de uitzondering voor de koning vanwege zijn ‘grootse gebaar’.
Koninginnelaan, Oostende
Domein van de kust: Oostende
Leopold II liet in 1900 een overdekte gaanderij bouwen op de dijk van Oostende.
Tot 1929 werd niet gesproken over het feit dat de Koninklijke Schenking geld kostte aan de staat, hoewel dat niet de bedoeling was. De kosten waren verspreid over verschillende ministeries en over de inkomsten werd nog geen boekhouding bijgehouden. Niemand had er dus een duidelijk zicht op.
Dat veranderde allemaal met een Koninklijk Besluit van 1930, dat van de Koninklijke Schenking een ‘zelfstandige openbare instelling maakte’. Het ministerie van Financiën moest de Schenking controleren. Als die eigendommen wilde verkopen, moest ze de toestemming krijgen van de minister van Financiën. En de Koninklijke Schenking moest financieel volledig zelfbedruipend zijn. Of zoals artikel 1 van het KB van 1930 het formuleerde: ‘Deze instelling moet al hare uitgaven bestrijden met de middelen waarover zij beschikt, zonder lasten voor de Openbare Schatkist.’
Sindsdien wordt de Koninklijke Schenking bestuurd door een ‘beheerraad’ van tien mensen. Elke koning, zowel de huidige als de vorige, stuurt een vertegenwoordiger naar die raad. Die wordt nu voorgezeten door Graaf Paul Buysse. Onder anderen de econoom Geert Noels en Hans D’Hondt, de voorzitter van de federale overheidsdienst Financiën, zitten in de beheerraad.
Rue des Platanes, Villers-Sur-Lesse
Domaine d'Ardenne
De Ardense zetel van de Koninklijke Schenking is gevestigd in het pas gerenoveerde ‘gele kasteel’ in Villers-sur-Lesse, dat Leopold II in 1892 kocht.
De Koninklijke Schenking heeft meer dan 7.500 hectare vastgoed in haar portefeuille: een gebied groter dan Brussel-Stad, Anderlecht en Ukkel samen. Omgerekend gaat het om 0,24 procent van de oppervlakte van België.
De Koninklijke Schenking beheert dus niet alleen de woning van koning Albert II (kasteel Belvédère in Laken), de villa’s van prinses Astrid en prins Laurent, en het buitenverblijf van koning Filip in Ciergnon. Tot haar patrimonium behoren ook zeven andere kastelen, die bijna allemaal worden verhuurd aan golfclubs en privépersonen. De lijst met andere panden, bossen en gronden is ellenlang. Daarop staan ook drie kantoorgebouwen in Brussel, de bioscoop Vendôme in Elsene, het Chinees paviljoen en de Japanse toren in Laken, Hertoginnedal, het rusthuis James Ensor en de Wellingtonrenbaan in Oostende, acht parken, 13 hoeves, twee schietterreinen en drie luxegolfclubs, naast een massa hoeves in de Ardennen. Bovendien zijn de voorbije jaren tientallen eigendommen verkocht.
Scroll verder voor een overzicht van de Koninklijke Schenking
1De Koninklijke Schenking bezit 82 gronden en gebouwen.
2Elke cirkel is een bezitting van de Schenking. Beweeg over of tap op de cirkels voor meer info
3Een bont allegaartje van bossen, gronden, villa’s, kastelen, commerciële panden en nog andere soorten vastgoed.
4De totale oppervlakte van het patrimonium is meer dan 7.500 hectare, groter dan Brussel-Stad, Anderlecht en Ukkel samen.
5Verschillende eigendommen verkeren in slechte staat, zoals de Japanse toren en het Chinees paviljoen in Brussel of de historische vierkantshoeves in de Ardennen.
6Meer dan 1000 hectare wordt niet gebruikt door de koninklijke familie, maar wordt verhuurd.
7De bezittingen van de Schenking liggen in en rond Brussel, aan de kust en in de Ardennen.
Het lijkt bizar, maar de Koninklijk Schenking kan zelf geen bedrag plakken op de waarde van haar gigantische patrimonium. De laatste raming dateert van 1999 en was nog in Belgische Franken, omgerekend zo’n 221 miljoen euro. Maar dat is vermoedelijk een zware onderschatting.
Met meer dan 7.500 hectare aan grond en gebouwen zou je denken dat de Koninklijke Schenking elk jaar een gigantische factuur aan kosten betaalt. Maar we doorploegden alle jaarrekeningen van de jongste jaren en zagen dat de realiteit anders is. Vorig jaar betaalde de Schenking 6,45 miljoen euro aan kosten. Daarvan ging een groot deel alleen naar het koninklijk domein in Laken (2,91 miljoen euro) en naar de eigen werking.
De realiteit is dat al jaren miljoenen euro's aan kosten voor rekening zijn van de overheid. Lees: de belastingbetaler. Bovendien worden enkele gebouwen van de Koninklijke Schenking tegen betaling verhuurd aan de overheid, zoals het kasteel Hertoginnedal in Oudergem en een groot kantoorgebouw in Brussel. Daarnaast doet de Schenking een beroep op Europese landbouwsubsidies.
Hertoginnedal, Oudergem
Oudergem en St Pieters Woluwe
Het Kasteel Hertoginnedal, op de grens van Oudergem en Sint-Pieters-Woluwe, is gebouwd in de 18de eeuw. Baron Charles Dietrich (en dus niét Leopold II) schonk het in 1930 aan de Koninklijke Schenking. In 2016 verhuurde de Schenking dit kasteel aan de Regie der Gebouwen voor 18 jaar. De jaarlijkse huurprijs bedraagt 100.000 euro.
De Koninklijke Schenking haalde vorig jaar 6,97 miljoen euro aan inkomsten binnen. Het gros haalde ze uit het verhuren van vastgoed, goed voor 4,55 miljoen euro. Maar ze haalt ook steeds meer inkomsten uit de verkoop van hout, vooral in Villers-sur-Lesse in de Ardennen. Dat was in 2018 goed voor een opbrengst van 1,52 miljoen euro.
Verder heeft de Schenking verschillende andere bronnen van inkomsten, zoals een half miljoen euro uit jachtrecht (562.000 euro in 2018), visrechten (amper 23.000 euro vorig jaar) en de verkoop van hooi (zo’n 27.000 euro vorig jaar). Volgens de jongste jaarrekening betaalde ze op al haar inkomsten 395.000 euro belastingen.
Tervurenlaan, 3080 Tervuren
Domein van Tervuren: Tervuren
De Schenking haalt meer dan een half miljoen euro aan inkomsten uit jachtrecht.
De Koninklijke Schenking heeft ook nog een behoorlijk spaarpotje bij Bpost Bank. Dat bedroeg vorig jaar 35,64 miljoen euro.
Scroll verder en bekijk de inkomsten van de Schenking.
8Al de bezittingen van de Schenking kunnen in 19 domeinen onderverdeeld worden.
9Het gros van haar inkomsten haalde de Schenking vorig jaar uit het verhuren van vastgoed, goed voor 4,55 miljoen euro.
10Ze haalt ook steeds meer geld uit de verkoop van hout, vooral in Villers-sur-Lesse in de Ardennen. Dat was in 2018 goed voor een opbrengst van 1,52 miljoen euro.
11Verder heeft de Schenking enkele andere bronnen van inkomsten, zoals een half miljoen euro uit jachtrecht.
De Koninklijke Schenking is uniek in de wereld, maar het kan beter. Dat illustreert de Britse beheerder van koninklijk vastgoed, The Crown Estate. In het Verenigd Koninkrijk beheert dat orgaan, onafhankelijk van de overheid en het koningshuis, het koninklijk vastgoed. Met uitzondering van de koninklijke paleizen, zoals Buckingham Palace en Windsor Castle, en private landgoederen zoals Balmoral.
The Crown Estate is op zijn website erg transparant over zijn geldstromen. In tegenstelling tot de Belgische Koninklijke Schenking weet de Britse organisatie wel wat haar vastgoedportefeuille waard is: 14,3 miljard Britse pond. The Crown Estate keert ook jaarlijks al zijn winst uit aan het ministerie van Financiën. Vorig jaar leverde dat de Britse schatkist 343,5 miljoen Britse pond op.
Bekijk hier alle bezitting van de Koninklijke Schenking per categorie
Het idee voor dit onderzoeksproject naar de Koninklijke Schenking ontstond op Dataharvest 2018, de Europese conferentie voor onderzoeksjournalistiek. De Noorse journalist Eiliv Frich Flydal lichtte er toe hoe hij op basis van de wet op de openbaarheid van bestuur het patrimonium van het Noorse koningshuis in kaart had gebracht. Die aanpak inspireerde ons om in België hetzelfde te doen.
De website Immo Royal (www.koningshuizen.be) is een gezamenlijk initiatief van vier media: De Tijd, Knack, VRT NWS en Apache. De site ging online op 27 november 2019.
Hebt u opmerkingen over dit project of tips voor de auteurs? Laat het ons weten op info@koningshuizen.be.
Teksten: Lars Bové en Nico Schoofs (De Tijd), Kristof Clerix (Knack), Doruntina Islamaj (VRT NWS) en Steven Vanden Bussche (Apache)
Foto’s: © Alexander Dumarey (VRT NWS)
Design en development: Thomas Segers, Raphael Cockx en Andries Fluit (De Tijd)