Dat komt door de toegenomen uitstoot van broeikasgassen. Die zijn nodig voor het leven op aarde, want ze vormen een thermische isolatielaag rond onze planeet. Maar we stoten er nu zo veel van uit dat ze niet meer op natuurlijke wijze kunnen worden geabsorbeerd. Daardoor wordt de isolatielaag steeds dikker.
De hoeveelheid koolstofdioxide in de atmosfeer heeft recordniveaus bereikt
Relatief belang van broeikasgassen
in % van het potentieel voor globale opwarming over 100 jaar
Bron: Climate Watch, the World Resources Inst.
Niet alle gasmoleculen die we uitstoten houden de warmte op dezelfde manier vast. Methaan (CH4), dat vooral geproduceerd wordt door de landbouw, is sterk isolerend, maar blijft slechts een jaar of tien in de atmosfeer hangen.
Koolstofdioxide (CO2) daarentegen stapelt zich gedurende honderden en zelfs duizenden jaren op. De mensheid stoot het massaal uit door het verbranden van fossiele brandstoffen als aardgas, petroleum of steenkool.
Wetenschappers drukken de aanwezigheid van CO2 in de atmosfeer uit als het aantal deeltjes per miljoen luchtmoleculen. In mei 2023 bereikte de concentratie een recordniveau: 424 deeltjes per miljoen (parts per million of ppm). Bij het ontstaan van België in 1830 was dat maar 284 ppm.
Aan de hand van luchtbellen in ijsstalen konden onderzoekers aantonen dat in de voorbije 800.000 jaar nooit meer dan 300 ppm CO2 in de lucht zat. Pas in 1911 ging de hoeveelheid koolstofdioxide boven de grens van 300 ppm.
De rol van België
België was een van de landen die voorop liepen in de industriële revolutie. In 1830 was ons land verantwoordelijk voor 7 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot. Dat aandeel nam af toen de rest van de wereld geleidelijk industrialiseerde. Vandaag bedraagt het minder dan 0,3 procent.
Dat is vergelijkbaar met het aandeel van Qatar, dat pas in het midden van de twintigste eeuw CO2 begon uit te stoten. (In dat cijfer is geen rekening gehouden met de impact van de verbranding van het petroleum en aardgas dat Qatar verkoopt.)
De CO2-uitstoot van België nam in de loop der jaren toe, tot aan de oliecrisissen van de jaren 70.
Na de val van de Berlijnse Muur in 1989 namen de emissies opnieuw toe, tot rond de eeuwwisseling een daling werd ingezet. Vandaag is het niveau vergelijkbaar met dat van de jaren 60.
Tussen 1990 en 2022 nam de Belgische CO2-uitstoot met 26 procent af. Dat is minder snel dan het gemiddelde in de Europese Unie. Daartegenover staat dat de koolstofintensiteit van België - de verhouding tussen de economische activiteit en de hoeveelheid broeikasgas die ze uitstoot - aanzienlijk lager is dan het Europese gemiddelde.
Bekijken we de uitstoot per inwoner, dan blijkt de Belg in 2021 gemiddeld verantwoordelijk voor 11 ton broeikasgas, uitgedrukt in CO2-equivalent, waarbij 1 kilogram CO2-equivalent gelijk staat aan de broeikaswerking van 1 kilogram CO2.
Uitstoot per inwoner nog steeds ver boven het gemiddelde
in ton CO2-equivalent/inwoner
Bron: Global Carbon Atlas
Dat komt overeen met een kubus van 100 meter hoog die de atmosfeer in gaat. Het is meer dan het wereldwijde gemiddelde van 7 ton CO2-equivalent.
Een deel van die emissies stoten de Belgen zelf uit - onder andere door met de auto te rijden - maar dat is niet altijd het geval. Denk bijvoorbeeld aan wagens die bij Audi Brussels in Vorst worden geassembleerd, maar in Frankrijk worden verkocht.
Omgekeerd kunnen Belgische emissies afkomstig zijn van producten die van elders komen, zoals de CO2-uitstoot bij de productie van onze smartphones. Er is dus een verschil tussen de evolutie van emissies door consumptie in België en die van emissies als gevolg van de productie in België.
In 2019 consumeerden de Belgen meer dan het dubbele van de CO2 die ze produceerden. In de jaren 1990 en 2000 nam die consumptie van 'geïmporteerde CO2' aanzienlijk toe, maar in het voorbije decennium is ze weer gedaald. Achter het gemiddelde per Belg schuilen wel grote socio-economische verschillen.
Van de eerste stapjes naar een spurt: hoe heeft België de klimaattransitie aangepakt?
De voorbije drie decennia is de uitstoot die in België werd geproduceerd globaal gezien gedaald, terwijl de economische activiteit wel toenam.
Die ontkoppeling van uitstoot en groei is begonnen met de geleidelijke overschakeling van steenkool en petroleum naar aardgas, dat minder schadelijk is. Tegelijk is de structuur van de economie veranderd: ijzer- en staalfabrieken verdwenen en maakten plaats voor dienstverlenende bedrijven.
