Europa op achterstand in de wedloop op kritieke grondstoffen

Wat zijn de toepassingen?

De toepassingen zijn nog veel diverser dan onze smartphone. Een hele reeks strategische technologieën die nodig zijn voor communicatie, hernieuwbare energie, elektrisch rijden, industrie en ruimtevaart kunnen niet zonder kritieke grondstoffen.

Ook de lijst van militaire toepassingen is lang. Zo waarschuwde de Amerikaanse denktank CSIS onlangs nog dat de VS zonder zeldzame aardmetalen in de problemen komen bij de productie van F-35-gevechtsvliegtuigen, onderzeeërs, Tomahawk-raketten, radarsystemen, militaire drones en slimme bommen. CSIS wijst er bijvoorbeeld op dat voor de productie van één F-35 408 kilogram aan aardmetalen nodig is.

Waar halen we die grondstoffen?

Veel van die onmisbare elementen zijn echter uiterst zeldzaam. Europa en de VS sloten in het verleden hun mijnen, in de overtuiging dat ze die vuile business maar beter konden outsourcen. Het uitgangspunt was dat de wereldmarkt haar rol zou spelen. Vandaag is de vaststelling dat andere landen daadwerkelijk in de bres sprongen, maar dat ze een strategisch wapen gemaakt hebben van die cruciale grondstoffen.

Meer dan wie ook heeft China zich de voorbije twee decennia incontournabel gemaakt als leverancier van enkele absoluut onmisbare grondstoffen. Het land domineert de ontginning en verwerking van talloze materialen die cruciaal zijn voor halfgeleiders, defensietechnologie en hernieuwbare energie.

Vooral China maakte zich incontournabel voor de ontginning en verwerking van kritieke grondstoffen

Aandeel van de drie grootste producerende landen in de totale productie van geselecteerde grondstoffen en mineralen (cijfers 2022) Chinaandere landen

Die dominantie gebruikt China almaar vaker als pasmunt in de handelsoorlog met de VS. Peking kondigde begin deze maand strenge exportbeperkingen aan voor zeven zogenaamde zeldzame aardmetalen - een groep van chemische elementen die onder meer onmisbaar zijn voor militaire toepassingen. Alleen wie van de Chinese overheid een exportlicentie krijgt, kan ze straks nog bemachtigen. Zelfs afgewerkte producten met die elementen mogen niet zomaar meer worden uitgevoerd.

Het is niet de eerste keer dat China zijn macht laat gelden. Het aantal door overheden opgelegde beperkingen op de uitvoer van kritieke grondstoffen wereldwijd vervijfvoudigde tussen 2009 en 2022, grotendeels gedreven door het Chinese protectionisme. Naast de zeldzame aardmetalen kwamen daar de voorbije twee jaar nog grafiet, antimoon, gallium en germanium bij.

Peking zet zijn dominantie nu steeds vaker in als handelswapen

Aantal geëxporteerde grondstofproducten die onderworpen zijn aan ten minste één exportbeperkende maatregel

Bron: Europese commissie, IEA, OESO

De grondstoffendeal met Oekraïne past dan ook in Trumps strategie om de Amerikaanse afhankelijkheid van China te doorbreken. Ook tijdens zijn eerste ambtstermijn zette hij de jacht op kritieke grondstoffen al hoog op de agenda en sindsdien is de honger van de VS alleen maar toegenomen. Het is geen toeval dat Trump zijn zijn zinnen gezet heeft op Groenland en Canada, stuk voor stuk landen met rijkgevulde bodems. Ook Trumps milde houding ten aanzien van de Rusissche president Vladimir Poetin kan eveneens in dat licht gezien worden.

Waar staat Europa?

Ondertussen kijkt Europa van aan de zijlijn toe. De EU aast op dezelfde materialen voor haar groene en digitale toekomst, maar dreigt tussen het geopolitieke spierballengerol van de grootmachten te worden vermalen. Nochtans moeten ook de Europese lidstaten binnenkort aanschuiven bij China om een importlicentie voor zeldzame aardmetalen te bekomen. Voor liefst vijf van de zeven elementen die op de lijst staan is China onze enige leverancier.

Met de Critical Raw Materials Act probeert Europa wel een strategie op poten te zetten die tot meer autonomie moet leiden. Tegen 2030 zou geen enkel niet-EU-land meer dan 65 procent van één grondstof mogen leveren. Tegelijk moeten we zelf instaan voor de verwerking en raffinage van minstens 40 procent van de grondstoffen die hier jaarlijks verbruikt worden.

Die zorgen werden onlangs concreet toen de Belgische grondstoffenhandelaar Traxys in opspraak kwam in een rapport van de ngo Global Witness. Die verdenkt het bedrijf ervan zijn import uit Rwanda nog op te schalen, ondanks het feit dat VN-experts aangeven dat daar vermoedelijk een groot aandeel conflictmineralen tussen zit.

En in Vlaanderen?

Ook voor Vlaanderen valt het belang van een vlotte en betaalbare aanvoer van al die kritieke materialen niet te onderschatten. Het onderzoeksinstituut Vito lijstte in een rapport bijna 120 Vlaamse bedrijven op die zich bezighouden met toekomstgerichte technologieën in de hele waardeketen: van basismaterialen tot volledig afgewerkte producten. Vlaanderen heeft dan wel geen mijnen, er zijn verschillende spelers die grondstoffen verwerken of recycleren.