Het dossier rond Dunlin Alpha wijst volgens Van Quickenborne op een fundamenteel probleem: landen in wier zeegebied zo'n infrastructuur staat, gaan te snel akkoord om die niet volledig te ontmantelen.
Daarom pleit België voor een verstrenging van de OSPAR-afspraken tussen 15 landen en de Europese Commissie om de Noordzee en de Noordoostelijke Atlantische Oceaan te beschermen. België wil dat in die OSPAR-regels minder uitzonderingen mogelijk zijn op het basisprincipe dat een volledige ontmanteling verplicht is.
Te gemakkelijk
'Ons standpunt is dat een volledige ontmanteling altijd de regel moet zijn, en dat de vervuiler betaalt. Er worden te snel kosten- en haalbaarheidsargumenten ingeroepen om niet volledig te ontmantelen', zegt Van Quickenborne.
'De prijs mag geen argument zijn, want op voorhand was geweten dat het project ooit zou eindigen en dus moet worden ontmanteld. De technologische haalbaarheid is soms wel een terechte issue. Maar als een land gemakkelijk ontheffingen verleent, dan verdwijnt een belangrijke drijfkracht om te investeren in die technologie. Daartegen verzet België zich.'
'Alle vervuiling die in een ander deel van de Noordoostelijke Atlantische Oceaan wordt veroorzaakt, vervuilt ook het Belgische deel van het zeegebied.'
Vincent Van Quickenborne
Minister van de Noordzee
Waarom bemoeien we ons met wat zich in de rest van de Noordzee afspeelt? Ons land is maar bevoegd voor 0,5 procent van de Noordzee. 'Vervuiling laat zich niet tegenhouden door maritieme grenzen', antwoordt Van Quickenborne. 'Alle vervuiling die in een ander deel van de Noordoostelijke Atlantische Oceaan wordt veroorzaakt, vervuilt ook het Belgische deel van het zeegebied. Oude infrastructuur laten staan is een vorm van vervuiling.
'Zo'n constructie is een enorme combinatie van beton, metaal, plastic en tal van andere stoffen. Binnenin zitten nog eens minerale oliën en andere gevaarlijke en schadelijke stoffen.'
'Wat op zee overblijft, komt vroeg of laat los en belandt in het mariene milieu. Die vervuiling moet zo veel mogelijk worden vermeden. Daar komt bij dat overbodige constructies een beter gebruik van de ruimte in de zee in de weg staan van. Ze kunnen ook scheepvaartongevallen en andere incidenten veroorzaken.' Iets wat militair ongetwijfeld ook hoog op de agenda staat, gezien de drukke duikbotentrafiek in de Noordzee.
Dunlin Alpha is niet eens het grootste boorplatform dat in de Noordzee wordt achtergelaten. De elektriciteit voor het platform stroomde via een 23 kilometer lange kabel vanuit een ander platform van Shell: Brent Charlie. Het is van de zeebodem tot aan de top zo'n 300 meter groot, bijna zo hoog als de Eiffeltoren. De productie werd er in maart 2021 stopgezet.
De Zwitsers-Nederlandse groep Allseas verwijdert dit jaar het topgedeelte van Brent Charlie. Ze zet daarvoor het grootste werkschip ter wereld in. De Pioneering Spirit heeft een 400-koppige bemanning en kost 2 miljoen euro per dag. Brent Charlie is het zwaarste offshoreplatform tot nog toe dat in één keer wordt weggetild. Eerder gebeurde dat al voor de aanpalende platformen Brent Delta (in 2017), Bravo (2018) en Alpha (2020), die al langer inactief waren.
Ook de onderstellen van die vier platformen wil Shell in zee achterlaten. Ook toen die in de jaren zeventig werden gebouwd, was amper nagedacht over de latere ontmanteling. Dat is Shell pas beginnen te doen in 2006. Het onderstel van de Brent Alpha is van staal en weegt amper 30.000 ton, maar de andere Brent-platformen hebben gigantische betonnen fundamenten en tanks die elk 300.000 ton wegen. Ze bevatten nog zo'n 11.000 ton olie die kan vrijkomen.
Shell toont in een promotiefilmpje hoe het de vier Brent platformen uit gebruik wil nemen.
Daarom heeft België samen met andere landen en de Europese Commissie ook verzet aangetekend bij het VK voor het achterlaten van die drie betonnen onderstellen.
Het valt af te wachten of het VK bij zijn voornemen blijft om de onderstellen van de Brent-platformen te laten staan. Shell merkt op zijn website fijntjes op dat de Britse overheid aan die platformen ook stevig heeft verdiend: meer dan 20 miljard Britse pond (ruim 23 miljard euro) aan belastingen.
De uitkomst van het Brent-dossier, dat nu al enkele jaren aansleept, wordt toonaangevend voor de rest van het kerkhof in de Noordzee. Volgend jaar moet een internationale werkgroep onder leiding van Duitsland en Nederland een uniforme methode uitwerken voor soortgelijke gevallen, nu en in de toekomst.
Ook onze Noorse collega-journalisten van de omroep NRK onderzochten in hun deel van de Noordzee gigantische platformen die eeuwig in de Noordzee zullen achterblijven. Al bijna twintig jaar geleden, in 2004, stopte na 27 jaar de productie van de Frigg-gasplatformen, genoemd naar een mythologische godin. Ze stonden zowel in het Noorse als het Britse deel en werden uitgebaat door het Franse Elf Aquitaine (nu TotalEnergies).
De afbraak van de bovenstukken en de stalen onderkant van enkele platformen begon al meteen in 2005, maar twee betonnen onderstellen staan er nog altijd. Niet alleen omdat de verwijdering mensenlevens dreigde te kosten, ook omdat het 2,5 miljard Noorse kronen (ruim 216 miljoen euro) extra zou kosten.
De Noorse autoriteiten geven toe dat de Frigg-platformen aantonen dat al bij het ontwerpen van gigantische platformen moet worden nagedacht over de latere verwijdering. Maar de komende jaren volgen sowieso nog meer gevallen. Het 254 meter hoge Statfjord A-olieplatform, dat ook in het Noorse deel van de Noordzee staat, zal er in 2027 de brui aan geven. De vraag is of het Noorse energiebedrijf Equinor ook het onderstel van 304.000 ton, waarvan 183.000 ton beton, in zee achterlaat.
Miljardenrekening
Er staan miljarden euro's op het spel. De Europese Commissie schatte in 2021 dat de geplande opruimwerken in de Noordzee tussen 2020 en 2030 zo'n 30 miljard kosten. Het grootste deel, 17 miljard, is voor rekening van het VK. De kosten voor Nederland zijn geschat op, 2,6 miljard, voor Noorwegen op 9,7 miljard en voor Denemarken op een kleine 0,5 miljard. En na 2030 loopt het prijskaartje, zeker voor de Britten, nog veel hoger op.
De vaak moeilijke weersomstandigheden op zee en de soms grote afstanden tussen de infrastructuur drijven de kostprijs op. Analisten van het Noorse onderzoeksbureau Rystad Energy berekenden dat de prijzen voor ontmanteling hier ruim dubbel zo hoog uitvallen als in pakweg Zuidoost-Azië. Door de onvoorspelbaarheid van de werken zijn de budgetten vaak ook ontoereikend. Het werkelijke prijskaartje is gemiddeld 76 procent hoger dan het budget, leert een Britse studie.
De rekening komt maar gedeeltelijk bij de olie- en gasbedrijven terecht. De overheden van de Noordzeelanden - dus de belastingbetalers - draaien voor het grootste deel van de opruimkosten op. Omdat die staten aandeelhouder zijn in winningsoperaties en/of door gunstige belastingregels in die landen. In Nederland komt ongeveer 73 procent van de kosten bij de overheid terecht. In Noorwegen is dat 78 procent en in het VK 40 à 75 procent.
Zo laat de Britse belastingwet een belastingaftrek voor de ontmantelingskosten toe. Als in een bepaald jaar meer wordt betaald voor zo'n ontmanteling dan er winsten zijn gemaakt, kan het bedrijf ook nog belastingen van de vorige jaren terugvorderen.
78 % De Noorse belastingbetaler betaalt meer dan driekwart van de kosten voor de ontmanteling van platformen in het land.
Voor de Brent-platformen vonden we daarover een berekening die Shell zelf maakte: alleen al in 2020 kon Shell nog 67,5 miljoen Britse pond aan belastingen terugvorderen. Ook voor de betrokken landen is het dus aanlokkelijk om het afbreken zo lang mogelijk uit te stellen of niet te verplichten.
Naast Shell blijkt uit ons dataonderzoek dat de ongebruikte infrastructuur en putten vooral in handen zijn van nog andere grote, oude fossiele bedrijven, zoals BP, Equinor en TotalEnergies.
Je reinste kortetermijndenken
Een wetenschappelijke studie bij tientallen verlaten gasplatformen in de centrale Noordzee toonde al aan dat de uitstoot van broeikasgassen er veel groter is dan ingeschat. Als inactieve putten niet permanent worden afgesloten, kunnen ze gas, maar ook methaan lekken. Bij slecht schoongemaakte oliepijpleidingen kunnen olieresten de zee vervuilen.
De betrokken bedrijven argumenteren dat het net goed zou zijn voor de natuur om de installaties te laten staan. Grote betonnen constructies zijn kunstmatige riffen geworden waarrond zich ecosystemen hebben gevormd, zoals mossel- en oesterbanken en broedplekken voor vogels. 'Waarom ruimt Shell niet gewoon al zijn 'rotzooi' op? Domweg alles slopen is niet altijd de beste oplossing voor mens en milieu', schrijft Shell op zijn website.
Dat het ecologisch beter zou zijn booreilanden en andere infrastructuur in de Noordzee achter te laten, is een vals argument.
Filip Volckaert
Biologisch oceanograaf
'Dat het ecologisch beter zou zijn booreilanden en andere infrastructuur in de Noordzee achter te laten, is voor mij als biologisch oceanograaf een vals argument', zegt Filip Volckaert, professor in de evolutionaire en mariene biologie aan de KU Leuven. 'Het is een gemakkelijkheidsoplossing, omdat de afbraakfase enorm veel kost. Het is de verantwoordelijkheid afwimpelen op de maatschappij. Het houdt ecologisch geen steek om dat 'kerkhof' achter te laten in de Noordzee en er te laten wegroesten, zelfs niet een deel ervan. Dat is je reinste kortetermijndenken.'
'Je mag de problematiek niet tot het probleem van een bepaald platform beperken, je moet het geheel overschouwen', zegt Volckaert. 'Het bedreigt op lange termijn de open ruimte, met ongeziene ecologische gevolgen. Zowel in aantal als in omvang is de infrastructuur die wordt achtergelaten in de Noordzee indrukwekkend. Zeker de infrastructuur die op stelten op de zeebodem staat. Het is de verantwoordelijkheid van de bedrijven die ze hebben gebouwd om ze na hun investerings- en exploitatiefase af te breken.'
'Natuurlijk zal ook de afbraak tijdelijke schade veroorzaken. Dieren en organismen in de oceaan zijn erg gevoelig voor het lawaai dat ermee gepaard gaat. Maar alles achterlaten veroorzaakt een veel grotere ecologische druk', zegt Volckaert.
'Je wijzigt een omgeving die zulke structuren oorspronkelijk niet kende. Voorstanders argumenteren dat ze een rif vormen en bescherming bieden aan vissen. Maar zelfs als bepaalde soorten van de achtergelaten structuren profiteren, zijn het doorgaans eerder opportunistische soorten die er opduiken, net zoals aan land. Aan het einde van de rit blijven we achter met een minder kwalitatieve biodiversiteit.'
'Als heel wat infrastructuur boven de zee uitsteekt, is dat zeker niet de biotoop die typische zeevogels verkiezen. En onder water vermijden sommige vissen, zeker grote walvisachtigen, zulke zones', zegt Volckaert. 'De kwaliteit van de natuur vermindert als je naast de booreilanden ook windmolens, drijvende zonnepanelen, artificiële eilanden en andere infrastructuur achterlaat. Die obstakels vormen bovendien een gevaar voor de navigatie.'
'De Noordzee staat al onder zware druk: andere grote problemen zoals overbevissing, vervuiling en de catastrofale opwarming hebben een meetbare invloed. En dus zeggen veel mariene ecologen nee. De natuur verdient meer inspraak.'
Belgische wateren
In het Belgische deel van de Noordzee liggen geen ongebruikte olie- en gasplatformen. Er zijn wel al 399 windturbines gebouwd. Die zijn nog actief. Maar wat als ze einde termijn zijn, naar verwachting vanaf midden jaren dertig?
In principe moeten de windmolens en de funderingen in de Belgische Noordzee, met zo'n 3.500 km2 groter dan elke Vlaamse provincie, volledig worden verwijderd tot 2 meter onder de zeebodem. Maar nu al gaan stemmen op om een deel van de funderingen toch te laten staan. Federaal minister voor de Noordzee Vincent Van Quickenborne (Open VLD) countert dat: 'Als het zover is, is het uitgangspunt die infrastructuren te verwijderen. De milieuvergunning en de domeinconcessies voorzien daarvoor in financiële garanties.'
De concessies voor windparken zijn toegekend voor dertig jaar. De oorspronkelijke termijnen van twintig jaar zijn overal met tien jaar verlengd. De regel is dat de uitbaters binnen die termijn de infrastructuur weer moeten ontmantelen. Daarvoor zijn ze wettelijk verplicht provisies aan te leggen. Momenteel wordt gerekend op 750.000 euro per turbine, of zo'n 300 miljoen euro in totaal. De vraag is of dat genoeg is. Kritische stemmen hekelen dat de kosten een pak hoger kunnen oplopen als met alles rekening wordt gehouden.
Aan de windmolens is ook transmissie-infrastructuur verbonden, zoals de Modular Offshore Grid van de stroomnetbeheerder Elia. Die is sinds september 2019 actief en staat op zo'n 40 kilometer van onze kust. Er is ook de Nemo Link, een 140 kilometer lange hoogspanningskabel waarmee Elia in België en zijn Britse evenknie National Grid sinds 2019 elektriciteit kunnen uitwisselen.
Daarnaast liggen in ons deel van de Noordzee vijf datakabels en drie actieve gaspijpleidingen, waaronder de 235 kilometer lange Interconnector-gaspijplijn tussen Zeebrugge en het Britse Bacton, die al in 1998 van start ging.
Er zouden ook nog wat stokoude, ongebruikte telecomkabels rondslingeren. Het gaat over telecomkabels die al ouder zijn dan een wet van 20 januari 1999, die dan pas het mariene milieu in de Belgische zeegebieden beschermde. Van Quickenborne bevestigt dat 'nog geen initiatieven zijn genomen' om die in onbruik geraakte telecomkabels te verwijderen. 'Daarvoor is de juridische situatie minder duidelijk. Maar als die kabels in de weg liggen van infrastructuur die nu wordt gebouwd, zoals windmolenparken, krijgt de vergunninghouder wel toestemming ze te knippen of te verwijderen.'
Interactieve grafieken: Follow the Money. Productie: Raphael Cockx
