De vluchtelingencrisis in 25 vragen en antwoorden
In oktober hebben meer dan 218.000 vluchtelingen en migranten de Middellandse Zee overgestoken op weg naar Europa, meer dan in heel 2014. Waarom vluchten ze? Is er in België opvang genoeg? Zal de stroom ooit ophouden? De Tijd geeft een antwoord op pertinente vragen.
Techniek: Raphael Cockx en Maarten Lambrechts
Welke routes naar West-Europa gebruiken de migranten / vluchtelingen?
Er zijn twee hoofdroutes: Turkije-Balkan-Duitsland en Libië-Italië-Duitsland. De eerste heeft een korte en minder gevaarlijke zeetocht van ongeveer een half uur tot twee uur, maar een lastige reis over land die tussen de zeven en veertien dagen duurt. De tweede route heeft een langere, zeer gevaarlijke zeetocht van ongeveer 6 tot 12 uur maar de reis daarna over land duurt slechts een dag. Tijdens de eerste tien maanden van 2015 zijn er volgens de Internationale Organisatie voor Migratie al meer dan 3.329 vluchtelingen gestorven in de Middellandse Zee.
Welke route wordt het meest gebruikt?
De meest gebruikte route heeft als startpunt West-Turkije (omgeving Izmir). Van daar leidt een korte en relatief veilige boottocht (10-20 kilometer) naar EU- en Schengenland Griekenland. Vervolgens gaat iedereen Schengen- en de EU weer uit bij Macedonië en verder via de Balkan. In Kroatië gaat men de EU weer in en vanaf Slovenië zijn de mensen ook weer in de Schengenzone. Daarna door naar Duitsland of andere West-Europese landen. Sinds de zomer nemen dagelijks gemiddeld tussen de 5000 en 8000 mensen deze route. In totaal hebben ongeveer 520.000 mensen deze routen gebruikt in 2015, het merendeel in de tweede helft van dit jaar.
De tweede route heeft als beginpunt West-Libië. Vandaar is het ongeveer 300 kilometer met de boot naar Italiaanse eilanden, waarvan Lampedusa de bekendste is. De bootreis van Libië naar Italië is veel langer en gevaarlijker dan van Turkije naar Griekenland. Maar als je in EU- en Schengenland Italië bent aangekomen, kan je wel in een keer doorreizen naar Duitsland omdat alles Schengen is. Ongeveer 150.000 mensen hebben deze route gebruikt in 2015.
Welke route is het gevaarlijkst?
Zonder twijfel is de oversteek Libië-Italië het gevaarlijkst. Volgens cijfers van de het vluchtelingencommissariaat van de Verenigde Naties (Unhcr) ligt het aantal mensen dat verdronk tussen de 1000 en 3000. Zeker ’s winters staat er veel wind en is het levensgevaarlijk om de oversteek te wagen.
Op de andere route, tussen Turkije en Griekenland, verdronken dit jaar 123 mensen. Ondanks de korte afstand worden de golven ook hier steeds hoger vanwege het slechte weer. De verwachting is dat de route via Libië en Italië in de winter nagenoeg stil zal vallen vanwege het slechte weer, terwijl mensen blijven proberen via de boottocht van Turkije naar Griekenland. De komende weken zullen volgens verwachting dan ook relatief veel boten zinken en mensen verdrinken tijdens deze korte boottocht.
Hoeveel kost het?
Route 1 (van Turkije naar Duitsland) kost tussen de 1200 en 3500 euro per persoon. Een deel van het bedrag is voor de oversteek, de rest voedsel en vervoer in Europa. De prijs hangt grotendeels af van de boot die je neemt. Hoe groter de boot, hoe duurder je ticket naar Griekenland. Voor 1000 euro per persoon krijg je van mensensmokkelaars een plek op een opblaasbootje. Dan moet je vaak zelf de buitenboordmotor besturen, want de mensensmokkelaar gaat natuurlijk zelf niet mee. Een plek op een vissersboot kost al snel 2000 euro per persoon. Omdat de afstand zo klein is, brengen Turkse smokkelaars tegenwoordig ook mensen op jetski's naar Griekenland. Dit kost 2300 euro per persoon.
Route 2 kost ongeveer tussen 1250 en 2000 euro per persoon. De boottocht ongeveer 1000 euro. En daarna de tocht vanuit Zuid-Italië naar Duitsland, veelal met de trein of met Arabische taxichauffeurs die voor 700 euro rijden van Sicilië naar Duitsland, Nederland of Zweden.
Houden de Turkse-, Griekse, Libische- en Italiaanse autoriteiten de migranten/vluchtelingen tegen?
Nee, nee, nee en nee. Vanwege de massaliteit (vaak 8000 mensen per dag maken de oversteek) gebeurt de mensensmokkel in Turkije al lang niet meer in het geniep, maar in het openbaar. Overal bevinden zich mensensmokkelaars, die veelal Turken of Syriërs zijn. Migranten en vluchtelingen logeren in hotels nabij Izmir totdat hun boot klaar is voor vertrek. Dit is uitstekende business voor de lokale zakenlui. Want niet alleen heeft iedereen een bed nodig, maar ook eten en zwemvesten. Alles is aan woekerprijzen te koop in West-Turkije. De politie kijkt toe en treedt niet op. Heel af en toe stuurt de Turkse kustwacht een boot terug, maar dat zet geen zoden aan de dijk. Turkije is ook niet echt een vriend van het westen. Cynisch kan je zeggen dat de Turken er weinig rouwig om zijn als de vluchtelingenstroom naar de EU daar tot chaos, onrust en politieke instabiliteit gaat leiden. “Zo werkt het nou eenmaal in de politiek,” aldus een Turkse analist. “Door al die Syriërs, Afghanen en anderen door te laten naar Europa, raakt de EU in paniek. En dus hebben ze Turkije nodig voor een oplossing. Dit verstrekt Turkije’s onderhandelingspositie met Europa.”
De Griekse autoriteiten doen ook al niks. Wie de Griekse wateren bereikt kan niet worden teruggestuurd naar Turkije. Of je nu Syriër, Pakistaan, Afghaan of Libanees bent. In Griekenland laat je je vervolgens registeren en daarna kan je door naar Macedonië, Servië, Kroatië, Slovenië, Oostenrijk en dan Duitsland. Pas in Duitsland vragen de mensen asiel aan. De Syriërs kunnen allemaal blijven. Maar mensen in wiens land geen oorlog woedt (Albanezen, Afghanen, Pakistanen,...) worden veelal gezien als economische vluchtelingen en moeten Duitsland verlaten. In de praktijk blijven velen echter in Duitsland of gaan ze naar het volgende EU-land waar ze de asielprocedure weer starten.
Voor Libië geldt dat er eigenlijk in West-Libië geen autoriteiten zijn, maar gewapende groepen. En het enige wat de Italianen doen is mensen uit het water vissen, soms registreren en op een trein zetten richting Duitsland in de hoop dat ze zo snel mogelijk weer weg zijn uit Italië.
Wie gebruikt welke route?
Zo goed als iedereen die de route vanuit Turkije gebruikt, komt uit het Midden-Oosten (Syrië, Irak, Libanon,...) of uit Zuid- en Centraal-Azië (Pakistan, Bangladesh, Afghanistan). Kosovaren en Albanezen die ook naar West-Europa komen om er asiel aan te vragen, beginnen natuurlijk niet in Turkije, maar sluiten aan ergens in Servië of Kroatië.
De tweede route van Libië naar Italië wordt veelal gebruikt door Afrikanen, zoals vluchtelingen/migranten uit Eritrea, maar ook uit Egypte, Marokko of Mali.
Waarom begint bijna elke reis in Turkije?
Veel mensen uit de Arabische wereld hebben geen visum nodig voor Turkije, of ze krijgen heel makkelijk een Turks visum. Syriërs hebben geen visum nodig om Turkije in te komen. Hetzelfde geldt voor Irakezen, Libanezen en nog een aantal landen in de regio. Ook Pakistanen en Bengalen kunnen vrij eenvoudig een Turks visum krijgen. Omdat het bijna onmogelijk is voor al deze nationaliteiten om een Schengenvisum te bemachtigen, vliegen of rijden velen naar Turkije. Vervolgens wordt de oversteek gemaakt naar Griekenland, waarna mensen hopen dat ze mogen blijven in de EU als ze eenmaal in Duitsland aankomen.
Zijn Syrië’s buurlanden Turkije, Libanon, Israël, Jordanië en Irak veilig voor vluchtelingen?
Kort en bondig: Ja, behalve Irak.
Turkije is voor Syrische vluchtelingen veilig. Alleen in Oost-Turkije is op dit moment enigszins onrust tussen Turkse ordetroepen en de PKK. Maar zo goed als alle Syrische vluchtelingen vermijden deze gebieden en gaan naar Zuid-Turkije rond de steden Hatay, Gaziantep, Sanliurfa of naar Istanbul. Op deze plekken is het veilig en worden mensen gewoon opgevangen door de Turkse autoriteiten. Jordanië is in haar geheel veilig. Hetzelfde geldt voor Libanon, afgezien van het gebied rondom het stadje Arsel, in het noordoosten, waar vrij veel militanten van Jabhat al Nusra (Al-Qaeda in Syrië) zitten. Het Libanese leger heeft Arsel deels van de buitenwereld afgesloten. De rest van Libanon, 99% dus is veilig. Israël De grens tussen Israël en Syrië, is gesloten, dus vluchtelingen gaan zelden of nooit Israël in.
Syrië’s buurland Irak is zelf zeer onrustig, waardoor bijna geen Syriër er veiligheid zoekt. Een deel van Irak (oosten en midden) is onder controle van Islamitische Staat (IS). Dit IS-deel wordt regelmatig gebombardeerd door vliegtuigen van de door Amerika geleide coalitie en is dus niet veilig. Syriërs gaan dus vanwege mogelijke bombardementen veelal niet naar IS-delen van Irak. Het zuidelijke deel van Irak is wel veilig. Hier wonen grotendeels Sjiieten - waardoor soms Sjiitische Syriërs naar Zuid-Irak gaan - maar dit is slechts een klein aantal. Het noorden van Irak is in handen van Koerden. In principe is het hier ook veilig. Steden als Duhok, Erbil en Suleimanya zijn rustig. Niet alleen Iraakse en Syrische Koerden, maar ook Iraakse Arabieren zijn naar deze plekken gevlucht.

Hoe worden Syriërs opgevangen in Turkije, Libanon en Jordanie?
Veruit de meeste vluchtelingen uit Syrië zitten in Turkije, volgens de Unhcr nu ruim 2,1 miljoen mensen. Op zich is de opvang in Turkije goed. Elke Syriër heeft na registratie recht op een plek in een tent, twee maaltijden, voedselbonnen en gratis medische zorg. Syriërs in Turkije krijgen geen cash geld. Ook mogen ze officieel niet werken omdat ze geen vluchtelingenstatus hebben, maar een vagere gastenstatus. Van de ruim 2 miljoen Syriërs in Turkije zitten maar ongeveer 250 duizenden mensen in tentenkampen. De overige honderdduizenden hebben geen zin om in een tent te zitten en huren een kamer, appartement of huis in Turkije. Syriërs moeten zelf betalen voor die huur. Omdat zoveel Syriërs woonruimte huren, zijn de huurprijzen in Zuid-Turkse steden als Gaziantep of Kilis fors gestegen. Voor een appartement voor een gemiddelde familie betaal je ongeveer tussen de 100 en 400 euro per maand. De appartementen worden verhuurd door Turkse families, die er dus een flink zakcentje aan verdienen. Wie niet in een Turks tentenkamp zit, krijgt geen voedselbonnen of gratis eten, maar wel gratis gezondheidszorg.
In Jordanië (620.000 Syriërs volgens de Unhcr) is de situatie enigszins vergelijkbaar met Turkije. Ook hier woont een minderheid in tentenkampen, velen huren privé een kamer of appartement. De meeste mensen in tentenkampen zijn afhankelijk van hulp van de VN. In Libanon (1,1 miljoen Syrische vluchtelingen volgens de Unhcr) zijn er geen grote vluchtelingenkampen. Mensen huren vaak privé een kamer of logeren bij familie of kennissen. Iedereen registreert zich bij de VN, een familie krijgt ongeveer 100 dollar per maand.
Hoe komen Syriërs aan geld om zelf te huren of om de reis naar de EU te betalen?
Na ruim vier jaar oorlog begint bij veel Syriërs in Turkije, Libanon of Jordanie het spaargeld op te raken. Veel Syriërs die tot nu toe in kleine appartementjes woonden, kunnen die huur niet meer betalen. En dus hebben ze drie keuzes. Of terugkeren naar Syrië (geen goed idee). Of om zich te melden bij een tentenkamp in Turkije (waar onderdak gratis is). Of, ze kunnen met hun laatste geld proberen naar Duitsland te komen, waar het veilig en stabiel is, waar onderdak gratis is en waar je maandelijks een toelage krijgt van een paar honderd euro. Die keuze is dus snel gemaakt. Dus veel Syriërs verkopen hun laatste bezittingen als huis, land en auto om geld bij elkaar te krijgen om naar Duitsland af te reizen. Mensen verbranden letterlijk alle bruggen achter zich. De meeste Syriërs die je spreekt zeggen dan ook: “Ik hoop hier nooit meer terug te keren. Syrië is een nachtmerrie.”
Hoe kan je in vredesnaam een huis of auto verkopen in een oorlog?
Syrië is niet alleen het Syrië van de 20 seconden beelden van verwoeste huizen die we op het journaal zien. Zeker, een deel van Syrië is verwoest, maar een groot deel staat ook nog overeind. Niet overal wordt gevochten. Van de 23 miljoen Syriërs wonen er nog altijd ongeveer 17 miljoen in Syrië. Hoe moeilijk ook, het leven gaat voor veel mensen toch door. Dus er zijn nog genoeg mensen die een auto willen kopen of een huis. Zeker in tijden van oorlog kan je vaak voor niet al te veel geld een woning kopen. Een behoorlijke gok trouwens. Als je woning kapot wordt geschoten heb je niks meer, als vrede terugkeert heb je voor een koopje een eigen woonst.
Als het veilig is in het de buurlanden, waarom gaan Syriërs dan naar West-Europa?
Uit gesprekken met Syriërs, met name in Zuid-Turkije, Istanbul en Libanon blijkt dat bijna iedereen naar Duitsland, Zweden of Nederland en in sommige gevallen naar België wil. Iedereen vertelde min of meer hetzelfde verhaal: 'We willen naar Duitsland om er een toekomst op te bouwen, omdat de sociale voorzieningen er goed zijn, omdat je maandelijks een toelage krijgt, omdat je een huis krijgt'. Ook een omdat je – in tegenstelling tot in Turkije, Jordanië of Libanon - een kans maakt op een West-Europees paspoort. En uiteindelijk zei iedereen: De reden dat we naar Duitsland gaan is omdat het kan. Duitsland en West-Europa hebben zelf gezegd dat we welkom zijn.

Is er nog plaats in de Belgische opvang?
In België zijn standaard 16.500 plaatsen. In juli werden in allerijl 2.000 bufferplaatsen geactiveerd. Omdat de druk aanhield, zijn sindsdien nog 8.000 bijkomende plaatsen gecreëerd. Er zijn dus 26.500 plaatsen operationeel, in 60 asielcentra, bij OCMW’s en ngo’s.
Die 26.500 plaatsen zitten zo goed als vol. Daarom worden de komende weken nog 4.581 plaatsen extra in gereedheid gebracht in asielcentra. Een deel daarvan zal worden uitbesteed aan privébedrijven.
Volstaat dat om de winter door te komen?
Neen. Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) moet koortsachtig op zoek naar nieuwe opvangplaatsen. Eind oktober besliste hij bovenop die 4581 plaatsen nog eens 2500 nieuwe te creëren.
Fedasil gaat voor die berekening uit van een instroom van ruim 5000 mensen per maand. Elke maand krijgen 1600 à 1700 mensen een beslissing over hun statuut. Die stromen weer uit de asielcentra. Netto moeten er dus ongeveer 3500 nieuwe plaatsen per maand worden gecreëerd, zolang de huidige stroom aanhoudt. Ook voor de 700 mensen die vandaag nog in campings in de Ardennen verblijven, moet een nieuw onderkomen worden gezocht. De campings sluiten op 15 november.
Hoe snel kunnen de nieuwe plaatsen gecreëerd worden?
Budgettair is er geen probleem. Tot eind dit jaar is er budget gereserveerd voor 10.500 extra plaatsen, of 37.000 in totaal. ‘Het lijkt me sterk dat we die allemaal zouden nodig hebben’, zegt de Fedasil-directeur.
Op een paar weken tijd moet een uitgekozen locatie operationeel zijn. Het Rode Kruis Vlaanderen, dat samen met Croix Rouge twee derde van de asielcentra uitbaat, kan volgen. ‘Als het moet, zijn we op 6 dagen tijd operationeel’, zegt woordvoerster An Luyten. Personeel vinden is geen probleem. Op de vier jobdagen die het Rode Kruis organiseerde, meldden zich in totaal 2000 geïnteresseerden aan voor 200 vacatures.
Ook de privébedrijven die instaan voor de catering of de bouw van mobiele woonunits, zeggen dat ze de vraag aankunnen. Op een dag of tien een keuken voor 500 man operationeel krijgen is heel krap, maar het lukt, zegt Serge De Kerf van Sodexo. Bij Fedasil zelf wordt het lastig. Het roept nu de hulp in van het leger om sanitaire blokken, keukens en veldbedden te installeren in oude kazernes.
Het grootste probleem ligt bij de gemeenten. Er staan nog heel wat gebouwen leeg in dit land, klinkt het bij alle betrokken diensten. Fedasil kijkt in eerste instantie naar overheidseigendommen: militaire sites of oude scholen en rusthuizen. Maar de meeste burgemeesters van ‘geviseerde’ plekken proberen die boot angstvallig af te houden.
Hoe eerlijk is de verdeling van asielzoekers?
Volgens de gemeenten die verplicht worden een asielcentrum in te richten: niet eerlijk. ‘Wie een kazerne op zijn grondgebied heeft, heeft pech’, klinkt het. Vooral de kust en Limburg, waar de meeste militaire domeinen liggen, voelen zich benadeeld. ‘Dit is geen cadeau’, zegt Wouter Beke, CD&V-voorzitter en burgemeester van Leopoldsburg. Schuin over zijn gemeentehuis ging deze week in een oude kazerne een asielcentrum open. ‘Daar komen 500 mensen. Eén per tien inwoners. Dat is veel voor zo’n kleine gemeente.’
De reacties van de bevolking vallen nochtans mee, beamen de uitbaters van asielcentra. ‘Onze inwoners hebben veel vragen, ze wachten bang af’, zegt ook Wouter Beke. ‘Wat gaan die mensen de hele dag doen? Gaan ze ‘s avonds met 20 tegelijk door mijn straat lopen?’ Maar voorlopig nergens Duitse toestanden van aanvallen op asielcentra.
En toch steken de gemeenten die nog geen vluchtelingen hebben hun kop in het zand. Het lijkt erop dat de gemeentebesturen schrik hebben om achteraf voor de kosten op te draaien. ‘Eens ze hier zijn, geraken we niet meer van die mensen af.’ Dat is volgens Geert Depondt (CD&V), de OCMW-voorzitter van Roeselare, de reflex van veel collega’s. ‘Ze vrezen dat zij na erkenning moeten zorgen voor taalcursussen, huisvesting, begeleiding. Terwijl de druk op de sociale woningmarkt en de taalcursussen nu al groot is.’ Het ligt ook niet goed in de markt om hier je nek voor uit te steken, stelt Depondt vast. Het budgettaire argument, zegt Fanny François van Fedasil, lijkt alvast een drogreden. ‘De federale overheid komt tot vijf jaar na de erkenning tussen in de kosten voor leeflonen. Ik vermoed dat ze die mensen gewoon liever niet op hun grondgebied willen.’
Moeten steden en gemeenten verplicht worden vluchtelingen te huisvesten?
Dat zit er aan te komen. De legerkazernes geraken uitgeput. Theo Francken roept op om vrijwillig plaatsen te creëren. Als dat niet genoeg oplevert, is de kans groot dat hij een verplichte spreiding moet doordrukken. Dat plan heeft al een aantal keer op tafel gelegen, maar is nog nooit door de ministerraad geraakt.
‘Waar wacht hij op om het te verplichten?’, vraagt Franky Demon, CD&V-parlementslid en schepen in Brugge zich af. ‘Dan wordt de last eerlijk verdeeld. Geef ons een paar honderd vluchtelingen, en we zullen ze herbergen. Nu is het nattevingerwerk. Te veel mensen worden samen gezet in grote geïmproviseerde centra, vaak in kleine gemeenten met weinig draagkracht.’
‘Als elk van de 589 Belgische gemeenten zijn deel doet, kunnen we dit gemakkelijk bolwerken’, vindt ook Geert Depondt in Roeselare. ‘Wij kozen voor de vlucht vooruit en creëerden 40 extra plaatsen, bovenop de bestaande 120 die ons OCMW al uitbaat. 166 mensen in een gemeente als de onze. Wat is dat? In elk geval geen overrompeling. We voeren een positieve campagne onder de slogan ‘Roeselare helpt’. Dit valt uit te leggen aan de burger.’

Gaat niemand naar Duitsland of West-Europa vanwege de vrijheid en de democratie die er heerst?
De meesten vinden democratie en vrijheid prima, maar het is zeer zeker niet de hoofreden om naar Duitsland af te reizen. In alle gesprekken met Syriërs gaat het om economische redenen, niet om politieke. Geen Syriër wil naar bijvoorbeeld Spanje of Italië, waar wel vrijheid is, maar waar de sociale voorzieningen voor vluchtelingen en migranten belabberd zijn.
Een groot aantal Syriërs heeft het net over angst voor de Westerse normen en waarden. Regelmatig hoor je zaken als: “Wat als m’n dochter minirokjes gaat dragen of als je aan de drugs raakt?” Of Syrische mannen vertellen je dat ze bang zijn dat hun vrouwen hun hoofddoek af moeten doen in West-Europa. Of dat hun vrouwen vreemd kunnen gaan. Ook maken Syriërs zich soms zorgen over de anti-islamitische stemming in West-Europa. Bijna iedereen zegt dat hij of zij zich heus wel wil aanpassen aan leven in het het westen, maar mensen vrezen dat ze moeten assimileren.
Maar zijn het dan vluchtelingen of migranten?
Dit is een lastige discussie die sterk afhangt van de definitie die je hanteert. Als een vluchteling iemand is die z’n land verlaat vanwege oorlog of vervolging, dan zijn alle Syriërs vluchtelingen. Maar omdat vele Syriërs al langere tijd in de veilige buurlanden wonen voordat ze naar West-Europa vertrekken, vinden sommigen dat het gaat om economische vluchtelingen of migranten. Dat Syriërs zeven veilige, maar armere, landen passeren voor ze in Duitsland - het rijkste land met de best voorzieningen - asiel aanvragen, is voor velen ook een teken dat het hier niet gaat om vluchtelingen in de traditionele zin van het woord. Voor mensen uit bijvoorbeeld Bangladesh, Pakistan, Albanië of Kosovo geldt dan nog dat er geen oorlog woedt in deze landen.
Waarom nemen de rijke Golfstaten geen vluchtelingen op?
Eigenlijk is West-Europa het enige gebied ter wereld dat een massale volksverhuizing van Syriërs beschouwt als oplossing om de ellende in de regio te verzachten. In de rest van de wereld, en dus ook in de Golfstaten, vindt men het op grote schaal verplaatsen van bevolkingsgroepen vaak juist een zeer slecht en zelfs gevaarlijk idee. Omdat Syrische vluchtelingen veilig zijn in de buurlanden rond Syrië, vinden de Golfstaten dat Syriërs daar het beste kunnen blijven. Want, zo zeggen ze in de Golf, als de oorlog voorbij is, dan kunnen Syriërs gemakkelijk weer terug naar huis waardoor ze geen vluchtelingen meer zijn. Syriërs kunnen dan helpen met het opbouwen van het vernielde land. Maar als Syriërs worden opgenomen door bijvoorbeeld het rijke West-Europa, Amerika of de Golfstaten, is de kans nihil dat ze ooit nog teruggaan naar Syrië, zelfs als de oorlog voorbij is.
Daar komt nog bij dat de Golfstaten kleine bevolkingen hebben van vaak niet meer dan een paar miljoen. In de hele Verenigde Arabische Emiraten bijvoorbeeld wonen slechts 1,4 miljoen oorspronkelijke inwoners. 150 duizend Syriërs toelaten zou betekenen dat plotseling ruim 10 procent van de bevolking Syriër is. Daar voelen ze niets voor in de Golf.
Tevens geldt dat de Arabische Golf zelf al genoeg problemen heeft. Er is oorlog en onrust in Jemen. Islamitische Staat aast op Saudi-Arabië. Met grote regelmaat worden er terroristische cellen opgerold. En in Saudi-Arabië worden al steeds vaker aanslagen gepleegd door ISIS. Geen goede tijd en plek om Syriërs op te vangen, vindt de Golf.
Syriërs zelf voelen er trouwens ook niets voor om naar de Golf te trekken. Het is er duur, er zijn geen sociale voorzieningen voor bezoekers en buitenlanders komen zelden of nooit in aanmerking voor een paspoort. Er zijn vele gevallen bekend van Syriërs die in de Golf werkten maar toch naar Turkije zijn gevlogen om daar te beginnen aan de tocht naar Duitsland om er asiel aan te vragen. Als je aan hen vraagt waarom ze een goede baan in het hippe Dubai inruilden voor een plek in een asielzoekerscentrum in Duitsland, zeggen ze: “Over vijf jaar heb ik hopelijk een Duits paspoort, als ik in Dubai was gebleven had ik elk jaar weer als een bedelaar moeten hopen dat m’n visum verlengd zou worden.”
Wordt er gefraudeerd door de vluchtelingen / migranten?
Ja en nee. De meeste mensen reizen gewoon onder hun eigen naam en met hun officiele identiteitspapieren naar West-Europa, waar ze asiel aanvragen. Maar veel Libanezen, Palestijnen en Tunesiers doen zich in West-Europa voor als Syriërs. Niet geheel onlogisch. Als je Syriër bent krijg je asiel in de EU, als je Libanees of Palestijn bent niet. Volgens de Duitse autoriteiten zijn zo’n 30 procent van alle Syriërs die asiel aanvragen in Duitsland eigenlijk geen Syriërs. Veel van deze mensen hebben hun papieren weggegooid, waardoor het lastig wordt om er ooit achter te komen waar ze dan wel vandaan komen.
Sommige niet-Syriërs vliegen eerst naar Turkije en kopen daar valse Syrische documenten. Met name Marokkanen en Tunesiers komen soms naar Zuid-Turkije, waar ze voor ongeveer 700 dollar een vals Syrisch paspoort kopen (Een valse Syrische identiteitskaart kost 50 dollar, een fake Syrisch rijbewijs 100 dollar). Ze doen zich vervolgens voor als Syriërs wanneer ze in Griekenland aankomen. In de chaos van 8000 aankomers per dag is er natuurlijk niemand die kan checken of de paspoorten of ID’s wel echt zijn.
Wat vinden de mensen in het Midden-Oosten van de huidige volksverhuizing?
De meningen zijn verdeeld. Een deel van de bevolking vind het goed en beschouwt het als een mogelijkheid om een beter leven te beginnen in Duitsland. Maar anderen zijn minder blij. Omdat relatief veel Koerden vertrekken, waarschuwen Koerdische leiders ervoor dat als het zo doorgaat, er niemand meer overblijft. In het Syrische Afrin, waar de linkse Koerdische YPG aan de macht is, is er inmiddels een verbod op emigratie afgekondigd. “De leegloop is massaal,” aldus een boze Koerdische politicus in Afrin, “Al onze jongeren vertrekken naar Duitsland omdat ze daar een paar honderd euro per maand kunnen verdienen als afwasser of schoonmaker. Als het ons nu weer niet lukt om een onafhankelijk Koerdistan op te richten, dan komt dat deze keer niet zozeer door Turkije, maar vooral door de oproep van Merkel.”

Waarom is het aantal vluchtelingen / migranten zo toegenomen sinds de zomer van 2015?
Merkel deed haar indirecte welkomstoproep ‘Wir schaffen das’ om naar Duitsland te komen tenslotte pas in september. Om die plotse toestroom te begrijpen moeten we teruggaan naar 2014 toen de migranten- / vluchtelingenstroom van vooral Syriërs naar West-Europa echt op gang kwam. In 2014 zag de route die Syriërs gebruikten om de EU te bereiken er totaal anders uit. Bijna iedereen gebruikte de routes Turkije-Italië-Duitsland of Libië-Italië-Duitsland. Weinigen namen de route Turkije-Griekenland-Balkan-Duitsland.
De reden daarvoor was vrij simpel. Vanwege het Schengenverdrag wilden Syriërs in Italië arriveren, niet in Griekenland. Want als het je lukte om Italië te bereiken, dan kon je met de auto of trein binnen een halve dag en zonder grenscontroles naar Duitsland. Nog een voordeel: De Italiaanse autoriteiten registreerden bewust bijna niemand, dus vluchtelingen / migranten konden in Duitsland voor het eerst asiel aanvragen. Er was dus geen bewijs dat je ooit de EU was binnengekomen in Italië, waardoor je dus vanuit Duitsland niet zou kunnen worden teruggestuurd naar Italië. Want volgens het Dublin-akkoord mag je alleen maar asiel aanvragen in het eerste land waar je de EU binnenkomt.
Naar Griekenland gaan werd in 2014 veelal beschouwd als een non-starter. Immers, Griekenland is wel Schengen, maar het grenst aan geen enkel ander Schengenland. Dus dat is een hele lange reis, door tal van Balkanlanden. Wie na een lange reis toch in Duitsland belandde, riskeerde te worden teruggestuurd naar Griekenland, aangezien dit het eerste EU-land was waar ze arriveerden en omdat ze daar geregistreerd stonden.
Maar de route van Turkije naar Italie was ook verre van ideaal. Een boottocht van maar liefst 2100 (!) kilometer die een week of langer duurde. Dus alleen grote schepen – vissersboten of lege tankers - werden door de mensensmokkelaars ingezet. Op elke boot zaten tussen de 200 en 700 mensen. Dus als een boot zonk, waren er direct 500 of 600 doden. En de kosten waren enorm: Een plek aan boord kostte ongeveer 6000 dollar per persoon. Slechts een klein deel van de Syriers kon zoveel geld ophoesten.
In de winter 2014-2015 bleek het vanwege het slechte winterweer en de hoge golven bijna onmogelijk om de boottocht te maken van Turkije naar Italië. Mensen gingen op zoek naar andere routes. Ondanks de lange landroute werd de route-Turkije-Griekenland-Balkan-Duitsland populair. De afstand over zee die je via deze route moet afleggen is geen 2100 maar slechts 20 kilometer. Deze afstand kan ook gedurende de winter en het voorjaar vrij veilig worden genomen. En het is – vanwege de korte boottocht - veel goedkoper. Geen 6000 dollar per persoon, maar 1000 tot 3000 dollar. Hierdoor werd vertrek naar Duitsland plotseling voor veel meer mensen haalbaar.
Al snel volgen er allemaal enthousiaste verhalen op Facebook over hoe relatief veilig en goedkoop deze route is. Deze verhalen verspreidden zich als wildvuur. En niet alleen onder Syriërs, maar ook onder Irakezen, Libanezen, Afghanen, Bangladeshi etc. Op Facebook verschenen al snel gedetailleerde landkaarten over hoe en waar je de grens tussen Servië en Hongarije ongezien kunt oversteken. Met gps op je iPhone hoef je niet te verdwalen.
Op 10 september zegt de Duitse premier Merkel in een interview met de Duitse krant Rheinische Post dat “er geen bovengrens is aan het fundamentele recht op asiel voor vluchtelingen die worden vervolgd of uit een burgeroorlog komen.” Dan gaat inderdaad het hek van de dam. Mensen in het Midden Oosten, Azië en Afrika beschouwen dit als een directe uitnodiging. Via Facebook verspreidt het nieuws zich opnieuw als een razend vuurtje. Steeds meer mensen gaan lopen. Het is nu of nooit. Griekenland, Macedonië, Servië, Kroatië en later Slovenië en Oostenrijk openen hun grenzen. Het Dublin-akkoord geldt niet meer. Niemand wordt meer tegengehouden. Migranten en vluchtelingen kunnen nu binnen enkele dagen reizen van transitlanden Turkije, Griekenland, Macedonie, Servië, Kroatië en Slovenië naar bestemmingslanden Oostenrijk, Nederland, Zweden, Belgie en natuurlijk Duitsland. Tot de grenzen meer en meer weer worden gesloten natuurlijk.
In totaal reisden tot nu toe zo’n 520.000 mensen via de Balkanroute naar de EU. Per dag arriveren nu zo’n 6.000 mensen vanuit Turkije in Griekenland. In 2015 arriveerden tot nu toe ongeveer 150 duizend mensen vanuit Libië in Italie. Zo’n 90 procent vraagt asiel aan in Duitsland.
Gaat de stroom vluchtelingen / migranten snel stoppen?
Ja en nee. De toestroom zal een beetje afnemen vanwege het slechte winterweer. Minder mensen zullen de boottocht naar Italië of Griekenland aandurven. Maar de afstand tussen Turkije en Griekenland is zo klein dat het ook tijdens de winter mogelijk blijft om Griekenland te bereiken vanuit Turkije tijdens windstille dagen. Gevreesd wordt wel dat tijdens die winterse overtochten meer mensen zullen verdrinken.
Desondanks: op korte termijn zullen niet minder mensen naar West-Europa proberen te komen. Dat komt omdat de huidige migranten/vluchtelingenstroom vooral wordt gevoed door mensen die al in Turkije zijn. Of het nu de goede of de slechte kant opgaat met Syrië, deze mensen zitten al in Turkije en zullen blijven proberen om naar de EU af te reizen. Velen hebben al hun bezittingen verkocht. In Turkije blijven kost alleen maar geld. Zij willen maar een kant op: richting Duitsland. Letterlijk bijna elke Syriër die je aanspreekt in Syrië of in de buurlanden, wil weg. Dit is werkelijk een volksverhuizing die epische proporties aanneemt.
Tevens zijn Syriërs lang niet de enigen die vanuit Turkije via Griekenland naar Duitsland proberen te komen. Het hele Syriëconflict heeft geen enkel effect op het reisgedrag van Afghanen, Libanezen, Palestijnen, Bangladeshi en Pakistanen die nog altijd in groten getale in Turkije aankomen voor de oversteek naar Griekenland.
Ook is het vanwege het door Rusland gesteunde Syrische regeringsoffensief nabij Aleppo en Hama behoorlijk onrustig in Syrië zelf. Schuivende frontlinies leiden vaak tot extra vluchtelingen. Mocht het Syrische regeringsleger grote gebieden veroveren op de rebellen, dan zal een deel van de inwoners vluchten naar het nabij gelegen Turkije. Deze nieuwe vluchtelingen hebben dan de keuze: of voor een onbepaalde tijd - wellicht jaren - in een tentenkamp in Turkije zitten met twee maaltijden per dag. Of 2000 euro bij elkaar zien te rapen en een toekomst zoeken in het rijke West-Europa. Zolang de deur naar de EU wagenwijd openstaat, lijkt dat geen moeilijke keuze.
Welke toestroom mogen we in België nog verwachten?
Moeilijk te zeggen. De asielinstanties baseren zich voor die inschatting op cijfers over nieuwe aankomsten in Griekenland en Italië. ‘De voorbije jaren zag je de stroom verminderen in de wintermaanden, maar dat lijkt nu niet het geval te zijn’, zegt Fanny François, directeur beleidsondersteuning bij Fedasil. ‘Vorige week is in Griekenland een recordaantal mensen aangespoeld. Bij ons lijkt de instroom te stabiliseren.’
Als dat zo blijft, moeten we ervan uitgaan dat zich de komende maanden ruim 5.000 vluchtelingen per maand aanmelden in ons land.