Via de Krim, vanuit Wit-Rusland en langs de oostelijke provincies Donetsk en Loehansk valt het Russische leger Oekraïne binnen. Na weken van dreigementen vanuit het Kremlin en ondanks luide kritiek uit het Westen voegt de Russische president Vladimir Poetin de daad bij het woord. Het is het grootste gewapend conflict op Europees grondgebied sinds de Tweede Wereldoorlog.

Tien maanden, duizenden doden en miljarden euro’s aan schade later is de oorlog nog altijd aan de gang.

Russische troepen naderen op de ochtend van 24 februari vanuit de Krim een Oekraïens checkpoint. Foto: © Sergei MalgavkoTASS

In België bereikt de regering-De Croo na anderhalf jaar onderhandelen een politiek akkoord over de twee jongste kerncentrales. Doel 4 en Tihange 3 kunnen tien jaar langer openblijven. Groen, dat met Tinne Van der Straeten de minister van Energie levert, maakt als laatste de bocht over de volledige kernuitstap in 2025.

Sinds het akkoord onderhandelen De Croo en Van der Straeten met uitbater Engie Electrabel over de nucleaire verlenging. Nog voor iedereen plaatsneemt aan tafel, doorkruist CEO Thierry Saegeman de regeringsplannen: 'Deze beslissing komt te laat', zegt hij in het Oorlogsdebat van De Tijd. De verlengingsprocedure doorlopen in minder dan vijf jaar acht de Engie-topman onmogelijk.

Na jaren van onzekerheid, verzekeren we nu de bevoorrading.

Tinne Van der Straeten, minister van Energie (Groen) na onderhandelingen over nucleaire verlenging

Ondanks een zomers princiepsakkoord met Engie over de verlenging van de twee centrales, blijft de discussie over kernenergie de rest van het jaar sluimeren. MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez zal meermaals luidop pleiten voor meer verlengingen en de bouw van nieuwe kerncentrales. Bouchez vindt een bondgenoot in de oppositiepartij N-VA.

Na een onderhoud met Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen doet de Amerikaanse president Joe Biden een stevige belofte: de Verenigde Staten zullen in de loop van 2022 tot 15 miljard kubieke meter vloeibaar aardgas (lng) op schepen naar Europa sturen om de afhankelijkheid van Russisch gas af te bouwen. Tegen 2030 moeten de extra lng-leveringen oplopen tot 50 miljard kubieke meter.

Vloeibaar aardgas is intussen goed voor meer dan de helft van de Europese aanvoer, terwijl de Russische gasleveringen maand na maand verder krimpen. Behalve naar de VS kijkt Europa naar Noorwegen, het Verenigd Koninkrijk en landen als Azerbeidzjan en Qatar. Met gasprijzen die blijven hangen boven 100 euro per megawattuur is het afkicken van Russisch gas niet goedkoop.

Nadat Polen en Bulgarije weigeren de leveringen van aardgas in roebels te betalen, draait het Russische staatsbedrijf Gazprom de kraan naar de landen dicht. Moskou zet zijn eerdere dreigement om in de praktijk, maar snijdt tegelijk in zijn vingers. De inkomsten uit fossiele brandstoffen als olie en gas spijzen namelijk de oorlogskas.

Sinds het begin van de oorlog betaalden de Europese lidstaten samen meer dan 120 miljard euro voor de leveringen van olie en gas uit Rusland, blijkt uit onderzoek van het Centre for Research on Energy and Clean Air. Elke maand ligt het bedrag dat Europa betaalt voor Russische brandstoffen lager dan voordien, maar helemaal opdrogen doet de geldstroom vanuit de Europese Unie nooit. Met landen als China en India vinden de Russen vrij snel een nieuwe afzetmarkt.

In het zesde Europese sanctiepakket tegen de Russen grijpt Commissievoorzitter von der Leyen naar een olie-embargo. Begin mei doet de Europese Commissie de plannen uit de doeken, eind mei komen de lidstaten tot een akkoord. Sinds begin december mag geen ruwe aardolie uit Rusland meer worden aangevoerd, vanaf februari 2023 zijn ook verwerkte olieproducten niet meer welkom.

De aankondiging van het olie-embargo en de weigering van de olielanden om hun productie te verhogen, jaagt in het voorjaar de olieprijs de hoogte in. Als gevolg daarvan piekt de prijs aan de pomp. In juni kost een liter diesel in België gemiddeld 2,183 euro, voor een liter benzine 95 betaal je op dat moment 2,108 euro.

'Bitter, maar noodzakelijk.' Met die woorden kondigt de Duitse minister van Energie Robert Habeck aan dat enkele steenkoolcentrales opnieuw gaan draaien om elektriciteit te produceren. Duitsland grijpt terug naar de reservecentrales zodat de gasvoorraad voor de winter aangevuld kan worden. Nederland en Oostenrijk volgen het Duitse voorbeeld.

De noodmaatregel illustreert de paniek over de gasbevoorrading. Een land als Duitsland deed tot vorig jaar voor ruim de helft van zijn aardgas een beroep op de Russen, een positie die het sinds de oorlog niet langer kan verantwoorden. Tegelijk krijgen de klimaatambities van de Duitsers een knauw. Kolencentrales stoten meer CO₂ uit dan de gasgestookte tegenhangers.

Toch stelt het International Energy Agency in een recent rapport dat de Oekraïne-oorlog 'tot een buitengewoon snelle groei van duurzame energie leidt'. De komende vijf jaar wordt volgens het IEA meer productiecapaciteit voor hernieuwbare energie gebouwd dan de voorbije twee decennia.

Na weken van afnemende leveringen gaat de Nord Stream 1-pijpleiding van Rusland naar Europa dicht. Officieel voor onderhoudswerken die Gazprom heeft gepland, maar volgens Moskou worden die gehinderd 'door westerse sancties'. Europese regeringsleiders zien in het stilleggen van de gasaanvoer een vergelding voor hun steun aan Oekraïne. De vrees voor een scenario waarbij de pijpleiding voor altijd leeg blijft, is groot. Tien dagen later gaat Nord Stream weer open, maar de aanvoer blijft beperkt tot 40 procent van de normale capaciteit.

Begin september leidt een lek bij nieuwe onderhoudswerken aan de pijpleiding tot het uitstel van de volledige heropening. In vergelijking met wat drie weken later gebeurt, is dat maar een voetnoot.

Week na week klimt de prijs voor aardgas in Europa hoger. En dat tijdens de zomermaanden. In de loop van augustus sneuvelt de symbolische kaap van 300 euro per megawattuur.

Vrijdag 26 augustus 2022 gaat de geschiedenis in als de duurste gasdag ooit. In de loop van de dag klimt de TTF zelfs tot 346 euro per megawattuur, 's avonds klokt de gasprijs af op 339,20 euro.

De prijscrisis is op haar hoogtepunt en voedt de economische onzekerheid. Niet alleen op de korte termijn, maakt premier De Croo heel expliciet duidelijk: 'We staan voor vijf tot tien moeilijke winters. Hope for the best, prepare for the worst.'

De torenhoge gasprijzen sijpelen in september als nooit tevoren door in de contracten die Belgische energieleveranciers aanbieden. De Vlaamse energiewaakhond VREG schat de gemiddelde jaarprijs voor nieuwe contracten bij een gemiddeld gezinsverbruik op ruim 3.250 euro voor elektriciteit en meer dan 5.950 euro voor aardgas. Een absoluut record.

Opnieuw lanceert de politiek een pakket maatregelen om zowel bedrijven als gezinnen te helpen het hoofd te bieden aan de energiecrisis. Zo komt er een basispakket voor gas en elektriciteit dat afhankelijk van het inkomen oploopt tot 400 euro.

Ook het uitgebreide sociaal tarief wordt verlengd, net als de btw-verlaging op energie. Bedrijven kunnen tijdelijke werkloosheid gebruiken. Volgens het Rekenhof loopt de Belgische energiesteun al op tot 10 miljard euro.

Als laatste leverancier stopt Luminus met het aanbieden van vaste energiecontracten. Wie zijn contract voor gas en elektriciteit moet verlengen of een nieuwe overeenkomst wil, kan niet alleen voor een variabele variant kiezen.

De uiterst wispelturige gasmarkt, die ook de stroomprijzen bepaalt, maakt het voor leveranciers onhoudbaar. Bovendien zijn vaste contracten erg duur in vergelijking met de variabele tarieven. 'Niemand heeft belang bij een vast aanbod, noch de leverancier noch de klant', klinkt het bij Luminus.

De voorbije maanden wonnen de variabele contracten almaar meer terrein, ten koste van het vaste aanbod, blijkt uit cijfers van de VREG. Halfweg 2021 had minder dan 30 procent van de Vlamingen een variabel elektriciteitscontract, vandaag is dat meer dan de helft. Voor gascontracten is meer dan 55 procent intussen variabel, een jaar geleden ging het om 40 procent.

Is energie het belangrijkste thema van het jaar, dan is inflatie een niet te vergeten nummer twee. Elke maand nam de levensduurte vergeleken met een jaar eerder feller toe dan een maand eerder. Pas in oktober komt de Belgische inflatie met 12,5 procent op haar - voorlopige - hoogtepunt. Het is van 1975 geleden dat de inflatie in ons land zo hoog lag.

De stijgende prijzen voor energieproducten zijn de belangrijkste motor voor de uit de hand gelopen inflatie. Zowat de helft van de Belgische inflatie valt terug te brengen tot de prijsstijgingen voor gas, elektriciteit en andere huishoudelijke brandstoffen.

Ook andere Europese lidstaten kampen met historisch hoge inflatiecijfers. In een poging de stijging van de levensduurte te temmen, voert de Europese Centrale Bank enkele renteverhogingen door, naar het voorbeeld van de Amerikaanse Federal Reserve.

Maanden onderhandelen op Europees niveau leidt eind november tot een voorstel voor een gasplafond. België was van meet af aan een van de pleitbezorgers van een begrenzing van de Europese groothandelsprijs voor aardgas, maar onder meer Duitsland en Nederland hielden het been stijf. Ook vandaag is er nog geen akkoord tussen de lidstaten, met als gevolg dat ook het collectief aankopen van gas niet wordt afgeklopt.

Hoe dan ook lijkt het voorgestelde 'prijscorrectiemechanisme' van de Europese Commissie een maat voor niets. Het plafond treedt pas in werking als de TTF-gasprijs twee weken aan een stuj boven 275 euro per megawattuur ligt en als het verschil met de prijs die elders in de wereld voor lng wordt betaald zeker tien dagen groter is dan 58 euro. Die lat ligt volgens veel EU-landen te hoog. Het feit dat zelfs in het crisisjaar 2022 nooit aan die voorwaarde is voldaan, is tekenend.

Een nieuw rapport van de hoogspanningsnetbeheerder Elia en de gasnetbeheerder Fluxys plaatst vraagtekens bij de bevoorradingszekerheid in België. Voor elektriciteit gaat het vooral om de winters van 2024, 2025 en 2026, voor gas dreigt een strenge winter nu al problematisch te worden.

Elders in Europa neemt de angst voor lokale black-outs en energietekorten ook toe, zeker in Frankrijk. Waar de Fransen normaal een overvloed aan elektriciteit produceren om buurlanden te bevoorraden, evolueert het land in 2022 naar een netto-importeur die afhankelijk is van stroomimport. Het hele jaar kent het Franse kerncentralepark grote problemen, waardoor de nucleaire productie veel lager ligt dan normaal en dan gepland.

De penibele situatie in Frankrijk weegt op het Belgische energiebeleid. Experten waarschuwen dat ons land er niet alleen vandaag, maar ook in de toekomst niet langer zomaar van kan uitgaan dat onze zuiderburen genoeg stroom produceren om België op kritieke momenten bij te staan.

Na een hete zomer en een historisch warme herfst begint de winter koud. In België duikt de thermometer in de eerste helft van december onder de normale temperaturen voor de tijd van het jaar. De koudeprik jaagt het gasverbruik vanzelfsprekend de lucht in.

Toch is duidelijk dat zowel de Belgische gezinnen als de bedrijven in 2022 fors hebben geknipt in hun gasconsumptie. In vergelijking met het gemiddelde van de voorbije jaren ligt het totale aardgasverbruik ruim 7 procent lager.

Voor gezinnen en kleine bedrijven gaat het om een besparing van bijna 8,5 procent, bij grote industriële afnemers ligt het verbruik 6,5 procent lager dan normaal. Overal in Europa gingen fabrieken dicht of stond de productie op een lager pitje. In ons land ging het onder meer om de zinkgroep Nyrstar en de inoxproducent Aperam, geen kleine spelers.