Europa's zoektocht naar betaalbaar gas

Door Olaf Verhaeghe, Thomas Roelens en Raphael Cockx Gepubliceerd: 29 Januari 2022 Update: 19 November 2024

Sinds de Russische inval in buurland Oekraïne deden de Europese landen er alles aan om in ijltempo hun afhankelijkheid van aardgas uit Rusland af te bouwen. Terwijl Europa alternatieven zocht, nieuwe afspraken maakt met andere leveranciers aan één aan zeil probeerde te trekken, speelde Moskou voortdurend met de gaskraan.

Hoe hoog staat de gasprijs?

Vandaag hangt de prijs rond de 47 euro. Nog steeds de helft duurder dan de gemiddelde winterprijs in de periode 2019 tot 2021, maar een fractie van de eerdere recordniveaus in augustus 2022. Toen bereikte de TTF-prijs een ongezien record: 339 euro per megawattuur (MWh). Kort voor de oorlog schommelde die gasprijs nog rond de 80 euro per MWh. Pas in de laatste weken van december 2022 zakte de gasprijs weer naar die niveaus.

Aan de oorzaak van die hoge prijzen lagen de moves van Poetin en gasreus Gazprom. De onzekerheid over voldoende leveringen naar Europa joegen de prijs op de internationale markten in de maanden na de inval pijlsnel de hoogte in. Bij elke nieuwe beperking van de toevoer schoot de toonaangevende Nederlandse referentieprijs - de TTF-future voor levering volgende maand - fors omhoog.

Hoeveel zijn de gasreserves gevuld?

Ondanks de nog steeds verhoogde prijzen slaat Europa massaal wintervoorraden in, vroeger en vooral sneller dan normaal. Na een late koudeprik in het voorjaar van 2021 worstelden verschillende Europese landen met die reserves, een scenario dat Europa absoluut wil en eigenlijk zelfs moest vermijden.

De Europese Commissie legt de lidstaten sindsdien vul- en reserveverplichtingen op, zoals een minimale vulgraad van 80 procent tegen 1 november. Het hele voorjaar en gedurende de zomer schurkten de totale Europese gasreserves dan ook tegen historische maxima aan. Sinds begin oktober wordt de voorraad nu en dan aangesproken, maar met een vulgraad van ruim 90 procent halfweg november begint Europa aan de winter van 2024-2025 met een meer dan degelijke buffer.

Het Belgisch gasreservoir in Loenhout - een kilometer onder de grond en goed voor een relatief beperkte opslag van 9 terrawattuur - zit dan ook tot de nok gevuld. Een volledig gevulde gasopslag is goed voor bijna 5 procent van het Belgische jaarverbruik. In Frankrijk en Duitsland, die samen met Nederland over de grootste opslaglocaties beschikken, is dat bijna een kwart van het totale verbruik.

Hoeveel gas vloeit nog naar Europa?

Helemaal losgekoppeld van de Russische gaskraan is Europa nog niet. Door de Turkstream-pijpleiding, van Rusland naar Turkije via de Zwarte Zee, blijft voorlopig aardgas vloeien. Wel neemt de gastoevoer vanuit Rusland sinds de start van de oorlog maand na maand af.

De Nord Stream 1-pijpleiding, vroeger met voorsprong de belangrijkste aanvoerleiding naar West-Europa, blijft sinds de nog steeds onopgehelderde sabotage ervan leeg. Ook door andere pijpleidingen tussen Rusland en de Europese Unie stroomde de jongste jaren minder en minder gas.

De situatie zette zowel de economie als de Europese solidariteit zwaar onder druk. Zeker in de eerste maanden na het conflict werd duidelijk dat lang niet alle EU-lidstaten gewonnen of klaar waren om het zonder de belangrijkste gasbron te redden. Ook grootmacht Duitsland bijvoorbeeld kende bijzonder pijnlijke afkickverschijnselen. Het wegvallen van het spotgoedkope Russische gas waar de Duitse industrie jarenlang op gefundeerd was, sloeg diepe wonden in het economisch bestel.

Hoe vangen we de tekorten op?

Europa zocht koortsachtig naar alternatieven voor het Russisch aardgas. Die vond het ook, bij andere leveranciers zoals Noorwegen of Algerije. De focus ligt echter vooral op lng, vloeibaar aardgas dat per schip wordt aangevoerd, niet in het minst vanuit de Verenigde Staten. Ook landen als Qatar, de Verenigde Arabische Emiraten of Egypte springen bij met lng voor Europa.

Tegelijk valt op hoe ook Rusland tankers met lng naar Europa kan blijven sturen. Waar de levering van via de pijpleidingen fors terugliep, komt er intussen zelfs meer Russisch lng per schip naar Europese havens dan in het verleden. In de zomer van 2024 ging het zelfs om recordhoeveelheden. Een belangrijk deel van dat vloeibaar gas is wel bestemd voor doorvoer naar andere voornamelijk Aziatische landen. Dat is een praktijk die Europa vanaf maart 2025 wil verbieden.

In 2023 was lng goed voor zowat de helft van het in Europa geïmporteerde gas, voor de oorlog was dat minder dan een derde van de aanvoer. Maar het zijn net die lng-stromen die zorgen voor ongerustheid op de internationale gasmarkt. Het diversifiëren van gasleveranciers - vloeibaar aardgas vanuit verschillende landen in plaats van hoofdzakelijk Russisch pijpleidingengas - maakt dat Europese bedrijven mee moeten strijden op de bij momenten erg volatiele wereldwijde energiemarkten.

Zo moeten we hier vandaag veel meer dan in het verleden concurreren met Azië, zeker in de wintermaanden wanneer de vraag naar gas bij gezinnen en bedrijven toeneemt. Tegelijk weegt het trage groeitempo van de exportcapaciteit van lng-leveranciers. Deze winter komt er slechts 2,5 miljoen ton extra lng bij, veel minder dan voorgaande jaren. En dan zijn er nog de spanningen in het Midden-Oosten die de situatie verder compliceren. Volgens het Internationaal Energieagentschap blijft het wereldwijde gasaanbod dan ook kwetsbaar en is er nauwelijks ruimte voor onverwachte schommelingen aan de vraag- of aanbodzijde.